Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Concertpraktijk
januari 1928 (De Muziek)

Wij mochten, naar aanleiding van onze korte studie ‘Muziekleven en concertpraktijk’, verschenen in het novembernummer van De Muziek⁷⁷, een aantal directe en zijdelingse reacties ontvangen, welke voor ons evenzovele bewijzen waren dat de in het artikel aangeroerde punten de volledige belangstelling hebben van onze Nederlandse musici en amateurs. Het spreekt vanzelf dat men ons niet louter met instemming heeft bedacht; uit orthodox-calvinistische kringen kregen wij zelfs het verwijt te horen dat wij met ons artikel een steentje hadden bijgedragen tot verpaapsing van ons gemenebest...

Wat mij ietwat overdreven lijkt.

Anderen weer, die het stuk ook niet goed gelezen hebben, vroegen zich vol angst af of ik mij wel voldoende rekenschap had gegeven van het feit dat de Nederlandse melomaan onder het begrip Nederlandse muziek vooral verstaat Loverkens, Liedjes

77 Zie HPG 2, 352-360.

[p. 378]

der liefde en Kleengedichtjes.⁷⁸ Zij vreesden voor een crescendo van boerendansjes en kinderachtige liedjes op Hollandse teksten. Mij lijkt dit gevaar niet zeer dreigend. Ik sprak bij herhaling over een jonge Nederlandse school van autonome Nederlandse componisten. Is het nog nodig vast te stellen dat ik de stijve en vlijtige oefeningen, geschreven door musici welke Nederlandse namen dragen, oefeningen in het gemiddelde der Duitse conservatoria, niet tot een ‘oorspronkelijke Nederlandse school’ reken? Ik heb het noemen van namen vermeden en dat zal ik hier ook verder doen. Wij spreken gaarne over het opvoeden van ons publiek. Natuurlijk moet het publiek evengoed ‘opgevoed’ worden als de executanten. Maar we moesten toch eigenlijk bij de executanten en pedagogen, bij de aanstaande executanten en pedagogen vooral, beginnen.

Willen wij van de huidige circulus vitiosus een spiraal maken, dan moet men ergens een opening in die cirkel hakken, nietwaar? En daarom, van opvoeding gesproken: noemt iemand Brahms een lid van de ‘jonge Duitse’ school, of Paladilhe⁷⁹ van de ‘jonge Franse’? Welaan dan.

De betuigingen van instemming met de inhoud van ons artikel gaan wij stilzwijgend voorbij. Er is veel werk te verrichten en wij allen stellen ons, naar onze beste vermogens, in dienst van het ideaal ener zelfstandige, krachtige Nederlandse muziek.

Wij hebben ook, zonder dat te kunnen vermijden, enkele gevoeligheden geraakt. Ambitieuze zangeressen, ijverige instrumentalisten zonden ons concertprogramma's toe die dikwijls ware wonderen van stilistisch onverstand mochten heten. Maar inderdaad, men had zijn Rennesjes, zijn Zweersjes en Hullebroeckjes in de reeks die bij de oude Italianen begint en met Mahler eindigt, weten te wringen. En dus nam men toch notitie van de Nederlandse muziek, nietwaar?

Neen, en nogmaals neen. Het is iets zeer typisch Hollands (maar niet in de goede zin) om concessies te willen doen. Die nationale liefhebberij voor concessies heeft altijd gemaakt dat wij overal en steeds achteraan kwamen. Wij vragen geen filantropie van onze collega's, van onze executanten, van onze toehoorders. Wij vragen hun algehele vermogen, hun volledige liefde, óf niets. Slechts wanneer men alles opofferen durft: de vroegere schoonheidsidealen, het succes, de bewondering van het veelhoofdige publiek - dan eerst mag men zeggen dat men als hoorder, uitvoerder en componist zijn plichten als verdediger van een ideaal nakomt.

Intussen nemen wij met dankbaarheid nota van het feit dat sommige solisten en enkele ensembles zich bewegen in de richting die ons de enig juiste lijkt. Moet ik nog zeggen dat een algemeen artikel als ‘Muziekleven en concertpraktijk’ niet bedoeld

78 Loverkens was een liedbundel uit 1860, door Willem Frederik Gerard Nicolai gecomponeerd op oud-Nederlandse teksten die hij ontleende aan de verzameling Niederländische Volkslieder van A.H. Hoffmann von Fallersleben. Deze leraar in de germanistiek was in 1821 naar Nederland gekomen om de restanten in kaart te brengen van de Middelnederlandse letterkunde. Liedjes der liefde, op teksten van René De Clercq, was de tweede bundel in de reeks Liederen voor 't volk van Johan Wierts, de componist van o.a. Onder moeders paraplu. De bundel Kleengedichtjes van Catharina van Rennes, op teksten van Guido Gezelle, verscheen in 1904, en bereikte een oplage van 73 drukken.

79 Zie voetnoot 26 bij de Muziekbesprekingen van oktober 1927.

[p. 379]

kan hebben het streven van gelijkwillenden te verkleinen? Ik dacht eerst van niet. Maar het is mij weer eens te meer duidelijk geworden dat met name onze uitvoerende kunstenaars bijna overgevoelig bleken te zijn op het stuk van Hollandsheid en neofilie. Men verwondert zich telkens weer over het onvermogen van velen om zakelijke beweringen van persoonlijke waarderingen te onderscheiden. De vragen zijn niet: componeert A. muziek op Hollandse teksten met gebruikmaking van oprechte Hollandse gegevens? Voert B. deze Hollandse muziek op een gemengd Händel-Strauss-programma uit? Komt C. ernaar luisteren met het muziekbesef dat ingesteld is op die Händel-Strauss-programma's? De conclusies die ik wél meende te moeten trekken, staan te lezen op pagina 58 van De Muziek, II nr. 2,⁸⁰ en het lijkt mij ruimteverspilling ze nogmaals te laten afdrukken.

Voor de tweede en laatste maal: wij hebben het streven van de goedwillende Nederlandse executanten geenszins willen verkleinen. Wat wij aangeroerd hebben, deden wij zonder daarbij namen te noemen, denkende aldus veler gevoeligheden te ontzien.

Het heeft niet mogen baten. En daarom doet het mij genoegen dat ook van de zijde der Nederlandse componisten enige reactie is gekomen op onze stellingname. De componist B. van den Sigtenhorst Meyer bood ons een kort stukje ter plaatsing aan, dat hierna volgt. De tevredenheid van de auteur deel ik niet ten volle, maar met de algehele strekking van zijn betoog kan men het zonder voorbehoud eens zijn.

‘Hoewel de heer Pijper zonder twijfel in zijn betoog gedeeltelijk gelijk heeft, gaat hij mijns inziens toch te ver in zijn algemeen verwijt aan Nederlandse kunstenaars. Ik geef toe dat er zeer velen zijn die onze eigen kunst volkomen links laten liggen en het is zeker goed dit aan de kaak te stellen, maar dit neemt niet weg dat er ook velen zijn die uit werkelijke liefde tot Nederlandse werken, van wie dan ook, tot onze verdedigers in het openbaar geworden zijn en voor hen was dit artikel toch wel hoogst onaangenaam.

Ik wilde daarom enkele onzer voor Nederlandse werken steeds opkomende kunstenaars naar voren brengen en wel de volgende:

Mevrouw Noordewier, Coba Repelaer, Tilly Koenen, Cornelie van Zanten, Ch. van Isterdael (met vrijwel alle Nederlandse werken voor violoncel), Jaap Stotijn en Mevrouw Stotijn,⁸¹ Julie de Stuers, Joy MacArden, M.A. Brandts Buys, Hans Schouwman (die geen gelegenheid voorbij laat gaan om Nederlandse pianowerken te laten horen), Dirk Schäfer (voor eigen werk), Van der Vegt, Rient van Santen, Max Orobio de Castro, Rosa Spier, George Robert en nog zo vele anderen, vooral jongeren.⁸²

80 Zie HPG 2, 359.

81 Bedoeld is de sopraan Geertruida Stotijn-Molenaar.

82 Voetnoot van Van den Sigtenhorst Meyer: “In dit verband kan ik niet nalaten ook nog wijlen Johan Schoonderbeek te noemen, die steeds weer met alle toewijding in de bres sprong voor Nederlandse werken.” Johan Schoonderbeek (1874-1927) was o.a. als organist verbonden aan de Grote Kerk te Naarden en was oprichter van de Nederlandsche Bachvereeniging.

[p. 380]

Verder zijn er de sextetten die, voor zover ik weet, vrijwel alle Nederlandse werken op dit gebied gespeeld hebben en wat kwartetten betreft staat het Haagsche Strijkkwartet⁸³ zeker wel vooraan met bijna alle Nederlandse kwartetten, kwintetten en trio's, waarvan ik de volgende componisten alleen maar noemen zal: Schäfer, Jan Brandts Buys, Zagwijn, Röntgen, Ingenhoven, Voormolen, Oberstadt, Koeberg, Von Brucken Fock, Landré, Van den Sigtenhorst Meyer, enzovoort.

Al deze concertgevers hebben door jaren heen Nederlandse werken gespeeld en zullen dat zonder twijfel blijven doen en dit niet alleen: het gebeurt meermalen dat van de kant dier uitvoerders de componisten met aandrang gevraagd wordt, bepaalde werken voor hen te schrijven.

Ik wil niet nalaten hier ook, wat een meer stille verbreiding betreft, te wijzen op dat wat zovele pedagogen voor onze muziek doen, waarvan de waarde zeker niet onderschat mag worden en wier verbreiden even belangrijk is als dat van concerterende kunstenaars.

Mogen de achterblijvers hun aller goede voorbeeld volgen.’

83 Het Haagsche Strijkkwartet bestond uit Samuel Swaap, Adolphe Poth, Jean Devert en Charles van Isterdael. Zie Pijpers recensie van 23 februari 1923. Begin 1928 vierde dit kwartet zijn tienjarig bestaan.