Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Ernst von Dohnányi
11 december 1927 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Ernst von Dohnányi (8 december 1927)
Haydn: Symfonie nr. 46 in B
Mozart: Pianoconcert in G, KV 453 (solist: Ernst von Dohnány)
Von Dohnányi: Ruralia Hungarica
Liszt: Les préludes

Ernst von Dohnányi, de voorman der niet-radicale stromingen in Hongarije, had drie noviteiten meegebracht voor het concert van donderdag in het Concertgebouw. De eerste was een onbekende symfonie van Haydn, de tweede een onbekend pianoconcert van Mozart, de derde een orkestwerk van eigen hand, dat de [opmerkelijke] naam Ruralia hungarica droeg.⁷¹

De symfonie van Haydn is constructief heel amusant (het Menuetto komt in de Finale nog een keer terug) en staat in B. Het eerste deel is melodisch niet zeer belangrijk, het tweede deel is bepaald ongeslaagd. Het Menuet is beter en de Finale is aardig, speels, zoals men dat van Haydn kent. Wat te klein van formaat voor de tegenwoordige concertzalen; een petit rien. Wel een van de minst gelukkige van Haydns 149 symfonieën,⁷² maar toch de kleine moeite van het aanhoren nog wel waard.

Het concert van Mozart wekte meer verwondering dan interesse. Schreef Mozart ooit elders zulke symfonische concertbegeleidingen? Het werd bijna een symfonie met een piano-obligaat. Heeft Dohnányi het stuk bewerkt? En zo ja, in hoeverre? Wij hoorden in een concert voor piano van Mozart bijvoorbeeld nimmer zulke concertante blazerspartijen tegen een tremolo van het strijkorkest. Er is niets tegen, dergelijke oude stukken te restaureren, maar waarom het er dan niet bij gezet? Het is natuurlijk mogelijk dat er geen noot en geen teken aan toegevoegd werd, maar dan is het hoog

71 In het RN staat: de opmenige naam Ruralia hungarica. Waarschijnlijk een zetfout. Wat Pijper heeft bedoeld is onduidelijk.

72 Zie voetnoot 187 bij het essay in het Haagsch Maandblad van maart 1927.

[p. 375]

tijd de diverse kritische uitgaven van de courante concerten eens te gaan herzien; er behoort dan een nieuw hoofdstuk aan het boekdeel der klassieke concertmuziek toegevoegd te worden en het zou misschien Dohnányi's postume verdienste worden dat hij daartoe de stoot heeft gegeven.

De muziek van dit pianoconcert is overigens tamelijk oninteressant. Het tweede deel speciaal is los van factuur.

Wij ontmoetten Ernö Dohnányi als componist, pianist en dirigent. Hij is gewis een allround musicus (Mozarts concert ging zonder dirigent, hij leidde dit werkje aan de vleugel), met goede oren en een ontwikkeld stijlbegrip. Als pianist deed hij respectabele dingen, een beetje draufgängerisch soms, maar altijd muzikaal.

Zijn dirigeren gaf minder aanleiding tot betrekkelijke tevredenheid. Dat was hier en daar zeer onduidelijk. Altijd veel te veel beweging - maar slappe, onbeheerste beweging. Hij geeft alle indicaties met een gebaar alsof hij zijn verontschuldigingen moest maken voor het feit dat hij ze geeft, en het gevolg is dat men elk sforzando hoort aankomen en dat elk piano een halve maat te laat piano is.

Het componeren van Dohnányi, ten slotte, bleek een ernstig fiasco. Ruralia hungarica is slechte kapelmeestersmuziek, volkomen verouderd romantisch en kwalijk uit de verf.

Effectvol is het soms wel, maar de geest is van een zeer verouderd verleden. Zweers was altijd nog meer up-to-date en de muziek van Dopper lijkt revolutionair naast deze Landelijkheden van een verwilderde Brahms-epigoon. Alle veranderingen in het aspect der Europese muziekwereld, alle vernieuwingen - te beginnen bij Richard Strauss! - zijn langs zijn oren getrokken en hebben hem niet beroerd. Dohnányi is thans eerst vijftig jaar oud, maar zijn muziek gaat meer dan vijftig jaar achter. Wij mogen vrezen hem nimmer bij te horen komen; er zijn achterstanden welke niet meer worden ingehaald.

Dit heet dan Hongaarse muziek in 1927, met gejuich en een opstaand orkest begroet. Op deze wijze wordt het muziekbesef van de gemiddelde concertbezoeker nog een beetje meer van de wijs gebracht. Ach - men moet er maar vrede mee zien te hebben. Elk land heeft het concertleven dat het verdient...