Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 363]

Pelléas et Mélisande⁵⁸
13 november 1927 (RN)

Vijfentwintig jaar na de Parijse première werd hier gisteravond de eerste uitvoering van Debussy's enige opera gegeven. Eerste uitvoering is weliswaar niet helemaal juist, de Fransche Opera in Den Haag heeft het voor een jaar of zeven ook al eens geprobeerd⁵⁹ - maar dat bleef uit de aard der zaak nogal een lokale onderneming.

Wij kunnen dus vaststellen, juist een kwarteeuw bij Parijs achter te gaan. Dat is niet eens zo bijzonder veel, alles in aanmerking genomen. Wij hebben hier nu eenmaal geen operatraditie, geen cultuur, niet eens een bruikbaar operatheater. Wat opmerkelijker is: dat het juist de Wagnervereeniging was die ons de Pelléas bracht.

Niet omdat het bestuur der Wagnervereeniging diligentie zou ontberen - integendeel! Alles wat hier de laatste tijd op operagebied van belang was, hadden wij aan de Wagnervereeniging te danken: modelvoorstellingen van Fidelio, Don Juan, indertijd Salome, et cetera.

Maar Pelléas et Mélisande is het sterkste anti-Wagner-document dat wij bezitten. Debussy heeft al zijn technieken, zijn beschouwingswijzen zo afzijdig mogelijk van Wagners invloed gehouden. Volgens hem beduidde Wagner een gevaar voor het muziekdrama en zijn beschuldigingen aan Wagners adres (die men kan vinden in Debussy's muziekkritieken) zijn niet zonder welsprekendheid, en hier en daar zelfs meeslepend. Voor ons staan de zaken - vijfentwintig jaar later en in Holland! - wel ietwat anders. Voor Wagner zullen wij geen lans meer breken, dat werden overwonnen standpunten. En het interesseert ons zelfs maar matig hoeveel Wagnerismen er, tegen Debussy's bedoelingen in, nog in de Pelléas zijn terechtgekomen! Dat zijn er namelijk meer dan men indertijd wel dacht.

Doch dat alles is van buitengewoon gering belang. Gewichtig is dat wij de Pelléas in een zeer bijzonder goede uitvoering gehoord hebben, waarbij ons is gebleken dat Debussy's meesterwerk nog geheel van deze tijd is. Werkelijk: men zou geen tweede muziekdramatische schepping weten aan te wijzen die dermate diep peilt in onze geheimste en felste gevoelens.

Sober, verstild vloeit de muziek; vlot en zonder stagnatie verloopt de handeling. Het drama voltrekt zich zonder veel woorden, zonder exclamaties en zonder hoge c's. Maar van de eerste maten af houdt Debussy's klankennet ons in de ban: de huiveringen die door het orkest varen als Mélisande zingt dat zij haar handen vol bloemen heeft, muzikale situaties die weerkeren als de liefde gaat ontluiken, als Pelléas Mélisandes haren kust, als Mélisande sterft, onbewust van alle goeds en kwaads, brengen ons lang vergeten waarheden weer te binnen.

Dat is wel waarlijk de muziek ‘jenseits von Gut und Böse’ waarvan Nietzsche droomde.

58 Annalen 2856.

59 Op 27 april 1918 werd door de Opéra Royal Français de la Haye in de Koninklijke Schouwburg (concertant) de Nederlandse première gegeven van Pelléas et Mélisande (Annalen 2335).

[p. 364]

Er zijn ook de tegenkleuren: Golaud in het woud, de beide broeders in de gewelven van het kasteel, Golauds wanhoopsuitbarstingen - maar nimmer wordt dit ‘theatraal’. En dan zijn daar die schijnbaar onbelangrijke details, die echter door des componists toverkunst voor eeuwig in onze herinnering geëtst staan: die vier of vijf maten voor koor achter de coulissen, zingende matrozen op een schip dat in de vallende schemering uitvaart, terwijl de vuurtorens hun lichten gaan ontsteken. Details, als alles. Maar onmisbaar in het geheel. En zwaar van betekenis.

Om het werk recht te doen wedervaren, zouden wij over veel meer ruimte moeten beschikken dan ons in het Nieuwsblad toegemeten is. En het zou ook niet goed mogelijk zijn dieper op de werkelijke betekenis van Debussy's meesterwerk in te gaan, zonder in technische beschouwingen van het drama en van de compositie te vervallen.

Wij zeiden reeds dat de uitvoering buitengewoon geslaagd is. Het is een aangename plicht in de eerste plaats Pierre Monteux te herdenken, aan wiens initiatief wij deze gebeurtenis danken. Hij heeft met het orkest en de solisten wonderen tot stand gebracht. Het orkest klinkt in de Amsterdamse Stadsschouwburg altijd slecht: hobo's en koper steken hinderlijk uit; de bassen raken hun timbre kwijt en de pauken klinken bijna even rampzalig als in de radio (gelukkig staan er weinig paukenroffels in de Pelléas!). Maar afgezien van desiderata, die uitsluitend de timbres betroffen, was het een voortreffelijke prestatie. Hier herkende men weer de souplesse en de accuraatheid van het volmaakte concertorkest. Dat vindt men (behalve een enkele maal in Wenen) bij geen enkel theaterorkest. Alle solotrekjes waren evenzovele solistische prestaties.

Vervolgens moeten wij van de decors van André Boll gewag maken. Dat was buitengewoon indrukwekkend en de - zeer sterke - stemmingen werden zonder uitzondering bereikt met de eenvoudigst denkbare middelen. Het grootste compliment dat wij de decorateur kunnen maken, is dat het toneelbeeld volmaakt tijdeloos was: ondergeschikt aan de muziek en daardoor juist wat het wezen moest.

Van de solisten behoren wij vooral Panzéra (Pelléas) te herdenken. Dat was verreweg het beste wat wij in jaren gehoord hebben. Maar ook de overigen: de dames Brothier en Croiza en de heren Dufranne en Huberdeau, vervulden hun opgaven op bewonderenswaardige wijze. Paul Lys had de kleine rol van Le médecin. Maud Bernard zong het Yniold-fragment (de tweede Yniold-scène was helaas ook bij deze uitvoering geschrapt). Huberdeaus regie was sober en uitstekend begrepen.