Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

De onvoltooide symfonie van Borodin
6 november 1927 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (3 november 1927)
Borodin: Ouverture Prins Igor
Borodin: Derde symfonie (onvoltooid)
Bloch: Schelomo (solist: Hans Kindler)
Tsjaikovski: Rococo-variaties (solist: Hans Kindler)
Berlioz: Drie delen uit La damnation de Faust

Zij die mochten denken dat er maar één officiële Onvoltooide symfonie bestaat, zullen hun mening moeten herzien. Glazoenov heeft de twee delen van Borodins Derde symfonie in partituur gebracht en aldus gezorgd voor een Russische Unvollendete.

Het stuk is enorm onvoltooid. Onvoltooid in de overtreffende trap. Men begrijpt niet dat de programmasamenstellers van de Amsterdamse abonnementsconcerten het publiek iets zo onvoltooids durven voorzetten. Werkelijk, het is ternauwernood het embryo van een symfonisch stuk en de (grote) moeite, die speciaal aan het tweede deel besteed moet worden, is het in geen enkel opzicht waard. De thematiek is - als steeds bij Borodin - bijzonder kinderachtig, om niet te zeggen: onnozel. En de bewerking van deze gegevens getuigt evenmin van talent als van zelfkritiek. Borodins compositietechniek was heel wat geringer dan die van de befaamde Rimski-Korsakov, welke laatste er, met behulp van die goede techniek, herhaaldelijk in geslaagd is alledaagse invallen tot een bruikbaar kunstwerk te laten uitgroeien.

[p. 361]

Maar Borodin was niet bepaald een symfonicus. Het programma-inleidinkje spreekt van een ‘episch toongedicht’ (excusez du peu) - men zou willen zeggen dat: ‘lyrische meditatie’ al mooi genoeg geweest was...⁵⁷

Alexander Borodin leefde van 1834 tot 1887. Deze Onvoltooide, die donderdagavond haar eerste uitvoering in Amsterdam beleefde, kan dus met recht een overjarige noviteit genoemd worden. Zij smaakte niet naar méér...

De solist van dit abonnementsconcert, waar verder nog de Ouverture Le prince Igor van Borodin en de fragmenten uit Berlioz' Damnation werden uitgevoerd, was Hans Kindler. Hij speelde de Rococo-variaties van Tsjaikovski en, als betrekkelijk onbekend stuk, Schelomo van Ernest Bloch.

Bloch is een der meest vooraanstaande joodse auteurs van deze tijd. Hij gebruikt bij voorkeur Hebreeuwse motieven en zijn muziek heeft, op haar beste ogenblikken, iets van de oudtestamentische beeldenrijkdom, overdadigheid en kracht.

Maar Blochs muziekbewustzijn is jammerlijk verbrokkeld: men zal weinig werken vinden waar goede en volkomen onbruikbare elementen op een dermate avontuurlijke wijze door elkander heen zijn gekneed. Schelomo vertoont vijf hoogtepunten, in kort bestek. Dat is vijfmaal achtereen hetzelfde: kraaiende trompetten en een bulderende bastuba. Het eerste hoogtepunt is het beste; de vier volgende verzwakken de goede indruk. Zo zijn ook de tegenkleuren: altijd weer begint de cello met een lange noot: aanzwellend, afnemend. Dat kan een paar keer in de loop van hetzelfde stuk; maar Bloch vertoont deze kunst een kleine twintig keer: rederijkerij.

Kindler, die het stuk minder uitbundig, zeggen wij: minder waarachtig, speelt dan Marix Loevensohn, die het voor een paar jaren introduceerde, oogstte er een hartelijk en welverdiend succes mee. De prestatie verdient waardering. Men zou niet mogen zeggen dat Schelomo voor de violoncel-met-orkestliteratuur evenveel betekent als, op ander terrein (piano met orkest) bijvoorbeeld, Francks Variations symphoniques. Maar het is wel een beter concertstuk dan Ravels Tzigane voor viool met orkest, dat Jelly d'Aranyi hier onlangs speelde. De solistennummers in het centrum van muzikaal Nederland staan in de laatste tijd wel in het teken van de ‘kleine stukjes’.

57 Rudolf Mengelberg, ‘Borodin en zijn Derde symfonie’. Programma Concertgebouw Amsterdam, 3 november 1927, 43-45.