Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 319]

Doppers Amsterdamse symfonie
21 juli 1927 (RN)

Het laatste volksconcert van dit langgerekte concertseizoen bracht eindelijk een tenminste respectabel stuk van vaderlandse makelij: de Amsterdamse symfonie van Cornelis Dopper.

Dopper dirigeert zijn eigen werk opvallend veel beter dan stukken die hij niet zelf geschreven heeft, en zo werd dit een verdiend succes voor auteur, leider en orkest.

Maar, in trouwe: de Nederlandse muziek is er weer eens slecht afgekomen, in dit cyclusje ‘Symfonische muziek na Beethoven’. Een concertouverture Saskia van Zweers, een stuk dat al démodé was, vóór het in het brein van de nestor opkwam, hinderlijke manifestatie van ‘Hollandse’, opgeruimde zemelknoperij, gelardeerd met nationalistische gemeenplaatsen en internationale sentimentaliteit.

Ten tweede was er dat stuk van Nico van der Linden, dat Ego sum qui sum heette,³³⁹ mystificerende titel, die door de grapjassen uit het orkest vertaald werd met ‘Variaties op Ich weiss nicht was soll es bedeuten’.

Bij zó povere concurrentie maakte Dopper een uitstekend figuur, natuurlijk. Want Dopper verstaat het vak componeren. Dopper zal nooit zó orkestreren, dat men niet al het nuttig effect van de verschillende instrumenten heeft; Dopper zal er altijd in slagen de stemmen op de voorgrond te krijgen die het meeste gehoord moeten worden. Hij kent ook de codices der Duitse compositieleer zeer voldoende: een symfonie van Dopper hangt soms beter in het lood dan een werk van Mahler en harmonisch is hij niets minder interessant dan Reger.

Dat alles is reeds veel en het zou nog veel meer zijn, als men Dopper niet ten onrechte altijd weer trachtte te heffen op voetstukken waarop hij kwalijk past. Men noemt Dopper bijvoorbeeld strijk en zet: door en door Hollands. Dat is onjuist. Hij is veel meer Vlaams, alles welbeschouwd. Lieden van andere dan Nederlandse afkomst, Duitsers bijvoorbeeld, kunnen dat natuurlijk niet zo precies onderscheiden. In het Concertgebouw zal men altijd moeite hebben met die fijnere onderscheidingen. Maar daarom behoeven wij nog niet klakkeloos anderer vergissingen verder te colporteren.

In geen land ter wereld gaapt er een dieper kloof tussen de mentaliteit der massa en die van de enkeling dan juist in Holland. Een Hollander is, individueel, een gesloten, ietwat stug, maar om de drommel niet triviaal heer. Die geslotenheid is soms een voordeel: ons nationale bewustzijn zal niet spoedig tot chaotische of avontuurlijke concepties geraken. Behalve in Engeland leeft nergens in Europa nog het juiste besef van de waarde der traditie dan alleen nog hier. Hieruit volgt dat het beste deel van ons verleden nog levend is: wij hebben nog geestelijk contact met Vondel, met Rembrandt, Vermeer, of Jan Pieterszoon Sweelinck.

Aan de andere kant is onze geslotenheid een ernstig nadeel. Wij hebben, binnenskamers of in groepjes van twee of drie, gemeenschap met de grootste geesten

339 Zie de recensie van 12 juli 1927.

[p. 320]

van elke periode: met Dante of Debussy, met Beethoven of Sophokles. Maar in ‘het dagelijkse leven’ houden we alles potdicht en de mentaliteit die aan de dag treedt als er vijfentwintig Hollanders bij elkaar zijn, is een treurige mentaliteit. Omdat wij er doodsbenauwd voor zijn iets van onszelf bloot te geven, ons te tonen zoals wij werkelijk zijn (dat wil zeggen: zo goed als wij inderdaad zijn!). De mentaliteit van een groep Hollanders kan niet beter gekarakteriseerd worden dan dat in verslagen van theologische vergaderingen (de sprekende slang!),³⁴⁰ van volksfeesten en dergelijke gebeurt. Dat is: eindeloos geharrewar over belachelijke onbenulligheden, of: hossen.

De buitenlanders zien die hosliefde en muggenzeefwoede voor typisch Hollandse kenmerken aan (hoe zouden ze beter weten?). En daarom houdt men Doppers ingetogenheden en zijn grapjes voor nationale specialiteiten. Het zijn echter hoogstens (verwerpelijke) kenmerken van een feestvierende groep Jordaners of van een in vergadering bijeenzijnde massa ouderlingen.

Was Rembrandt soms zo een collectivist, of Hooft, of Bredero? Was Diepenbrock dat? Dopper geeft portretten waarin de Hollander een stukje van zichzelf herkent: dat deel waarmee hij op 31 augustus over Kattenburg dwaalt, waarmee hij met zijn medereizigers in een tweedeklas coupé redekavelt over politiek of ‘artistieke’ onderwerpen. En daarom laat Doppers muziek ons dieper-in volkomen ongeroerd. Er is geen enkele persoonlijke bekentenis, niet één waarlijk menselijk accent. Over twintig jaar is het zo verouderd als thans de crinoline of de vadermoorders.

340 Zie voetnoot 87 bij het artikel ‘De antimuzikaliteit van de Hollander’.