Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Willem van Hoogstraten
21 juni 1927 (RN)

Het tweede zomervolksconcert stelde ons in de gelegenheid met de tweede dirigent à grand spectacle kennis te maken. Verleden week vertoonde men ons Fritz Busch, Pultvirtuose, zonder partituur, zonder lessenaar en met een maximum aan houw-, steek- en zweefgebaren, ditmaal was het Willem van Hoogstraten, met partituur, met lessenaar en zonder dirigeervermogens.²⁶⁶ Zelden zal men vager en zwemmeriger orkestleider te registreren krijgen: het ziet er precies even onbeholpen uit als Dirk Fock;²⁶⁷ Dopper lijkt een revenant van Nikisch, hiermee vergeleken.

Men begrijpt van de overzeese beroemdheid van deze onze landgenoot niet veel. L.M.G. Arntzenius noemt in zijn populaire boekje over ‘Amerikaanse kunsttoestanden’ de Amerikanen op het punt van muziek: precies kinderen.²⁶⁸ Dat lijkt, als men Van Hoogstratens Amerikaanse dirigentenfaam met de werkelijkheid confronteert, nog veel te zacht uitgedrukt. ‘Lager geordende wezens’ was beter.

266 Willem van Hoogstraten (1884-1964) was een begaafd violist die gestudeerd had bij Alexander Schmuller en Bram Eldering. Hij was getrouwd met de pianiste Elly Ney met wie hij optrad in een internationaal succesvolle trio-formatie. Van Hoogstraten was gastdirigent in heel Europa. Hij leidde het New York Philharmonic Orchestra in de zomerconcertseries van 1922 tot 1939 en werd in 1925 benoemd tot music director van het Oregon Symphony Orchestra. Van 1939 tot 1945 was hij vaste dirigent van het Mozarteum te Salzburg.

267 Dirk Fock (1886-1972), zoon van de staatsman mr. Dirk Fock (1858-1941) was van 1917 tot 1919 gastdirigent van het Concertgebouworkest. Ook Van Gilse vond hem een slecht dirigent en noemde hem een gevaarlijke avonturier. Van Gilse (2003), 225 e.v.

268 Pijper wijdde een bespreking aan dat boek in De Muziek, juli 1927 (‘In den Musiceerenden Amerikaan’, HPG 2, 278).

[p. 276]

Hij begon met Moesorgsky's Nuit sur le mont chauve. Met heroïeke zwaaien en pijnlijk vertrokken kaakspieren, als het forte werd. Halfweg de derde maat zwaaide het hele apparaat al gelijk een Zuiderzeejacht in een vliegende storm in de Golf van Biskaje. Geen enkele indicatie kwam op zijn tijd, niets sloot en er was geen spoor van dynamiek. Toen kwam Stravinsky's suite uit L'oiseau de feu. De twaalfachtsten maat van het begin leek nu eens op een driekwart, dan weer op een ritueel om ratelslangen te bezweren, maar nooit op een uitvoerige vierkwart. Bovendien begon het plusminus veertig metronoomgraden te langzaam en daar bleef het bij.

De Berceuse, dat infernaal Ravellerige stukje uit de suite (men moet al het talent van een Monteux hebben om het nog aanvaardbaar te kunnen maken) ging nog dubbel zo langzaam en alles bleef mezzoforte.

Toen het uit was, werd het vriendelijk ontvangen: niemand verwacht van een Amsterdams zondagavondpubliek dat het met zekerheid de relatieve waarden tussen werk en uitvoering schatten kan. Maar niemand moest er ook rekening mee behoeven te houden dat men zich met een dergelijk jantje-van-leiden van het dirigentenvraagstuk afmaakt. Willem van Hoogstraten heeft alle eigenschappen om een goed dilettant van de dirigeerstok genoemd te worden, maar het is pijnlijk dat dit blijkbaar voldoende geacht wordt om de zomerconcerten te mogen ‘leiden’.

Na de pauze stond de grote symfonie in C van Schubert nog op het programma. Dat zal geen aanleiding gegeven hebben tot nieuwe observaties en het leek niet voldoende motief om de genoegens van een zondagavondwandeling nog langer uit te stellen.