Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 266]

Hollandsche Kamermuziekvereeniging
Een nieuw ensemble
19 april 1927 (RN)

In de herfst van het vorige jaar richtte men de Hollandsche Kamermuziekvereeniging op, een genootschap dat zich ten doel stelt het uitvoeren van onbekende kamermuziekwerken ‘in grotere bezetting’.²³⁹

Die precisering is nog wat vaag: de voor de eerste maal uitgevoerde Sérénade van Roussel vraagt vijf executanten, de oudere muzieken (Rameau en Mozart) verdragen desnoods een ‘gewoon’ orkest. Men had ditmaal zes violen, twee alten, twee cello's, één bas; harp, fluit, twee hobo's, een klarinet, fagot, trompet, trombone, twee hoorns, slagwerk en cymbalon. Tot uitvoering kwamen: Concert voor fluit en harp van Mozart, een Suite uit Les Indes galantes van Rameau, de nieuwe Sérénade voor fluit, viool, alt, cello en harp van Roussel, Malipiero's Ricercari voor vijf blazers, vier alten, cello en contrabas,²⁴⁰ en de Ragtime van Stravinsky.

Het eerste concert van dit veelbelovende genootschap werd gegeven voor een eivolle aula van het Koloniaal Instituut;²⁴¹ een goedklinkend, maar ietwat uitmiddelpuntig gelegen zaaltje: gezellig om in te zitten en naar de sculpturen en het dak te kijken, als de muziek soms wat onwillig wordt.

Men musiceert onder leiding van Pieter Tiggers en Paul Sanders en men assumeerde zeer goede instrumentalisten: leden van het Concertgebouw- en het Residentie-Orkest; de beste harpiste van het land: Rosa Spier; de beste fluitist: Feltkamp; wellicht de enige cymbalonbespeelster van deze hoek van Europa: mevrouw Noiret²⁴² (overigens een onbelangrijk partijtje in Stravinsky's Ragtime!).

Louise Wijngaarden, van het Gebouw (klinkt het niet als ‘de l'Institut’?...)²⁴³ fungeert als concertmeesteres: vast, betrouwbaar, nog wat klein van toon. Mevrouw Van 't Lindenhout-Tak is de soloaltiste: wat ruig, maar heel muzikaal; Frieda Belinfante

239 De Hollandsche Kamermuziekvereeniging, een vereniging op coöperatieve grondslag, werd in december 1926 in Amsterdam opgericht, door onder anderen Paul F. Sanders en Piet Tiggers. Het doel van dit initiatief was vooral muziek ten gehore te brengen die door de ontstane uitvoeringspraktijk tussen de wal en het schip terecht dreigde te komen. Herman Rutters beschrijft de situatie in zijn recensie van het eerste concert als volgt: ‘Er is een genre muziek dat niet tot de kamermuziek behoort in de zin zoals wij die opvatten, maar ook niet in de voor groot orkest ingerichte ruimten past. Het genre, dat tot aan het begin der negentiende eeuw bloeide, toen door de steeds groter wordende orkesten werd verdrongen, doch nu weer een renaissance schijnt te beleven. [...] De ontwikkeling der hedendaagse muziek schijnt een weg nodig te hebben die tussen groot orkest en kamerensemble in loopt. En juist dit maakt de beoefening van dat genre rechtstreeks noodzakelijk. Doch daarbij kan men ook op nog andere manieren profijt trekken: enerzijds doordat men nu ook weer muziek van het verleden tot leven kan wekken waarmee men in grote noch kleine zaal raad weet; anderzijds doordat muziek die in de grote zaal uit haar eigenlijke sfeer wordt gerukt, nu weer de plaats kan krijgen waar ze in wezen thuis hoort.’ Zie ook Pijpers essay ‘Kamerorkesten’, dat hij schreef voor Kringschouw, februari 1928.

240 Waarschijnlijk hebben twee van de vermelde zes violisten altviool gespeeld om dit werk te kunnen uitvoeren.

241 Het Koloniaal Instituut is het tegenwoordige Tropenmuseum van het Koninklijk Instituut voor de Tropen.

242 Waarschijnlijk Polly Noiret, echtgenote van cabaretier/tekstschrijver Louis Noiret (eig. Schwarz, 1896-1968).

243 Louise Wijngaarden maakte van oktober 1918 tot en met december 1963 deel uit van het Concertgebouworkest, eerst bij de tweede violen en vanaf 1943 bij de eerste.

[p. 267]

(er zitten après tout tóch meer mannen in dit gezelschap dan uit deze opsomming blijken wil) is een uitstekende solocelliste.²⁴⁴

Het heeft zin de steunpilaren dezer muziekmaatschappij met namen te noemen. Want het musiceren heeft hier van huis uit een tamelijk republikeins karakter: de Kamermuziekvereeniging is geen monarchie (trouwens: twee koningen voor één gemenebest - wie kon zich dat voorstellen?). Sanders en Tiggers vatten hun leidersfuncties niet al te rigoureus op; beiden vertonen zij zich meer als roergangers dan als Nelsons.

Dat heeft veel aantrekkelijks. Musici van de ervaring en het talent dat het merendeel dezer instrumentalisten bezit, hebben het niet nodig elke achtste noot van eens dirigenten handpalm af te lezen: het wordt zó stellig vrijer, ongedwongener. Oppervlakkig waargenomen ontdekt men slechts voordelen. Maar wanneer men iets dieper kijkt, blijken ook de bezwaren: men weet bijvoorbeeld wel waar een modificatie begint, maar niet hoe die lopen zal. Er is wat veel speculatie op een gunstig toeval, op deze manier. Paul Sanders laat zijn executanten meer vrijheid dan Pieter Tiggers; maar het was niet zeer fortuinlijk dat Peter de klassieke, Pauwel de nieuwerwetse helft van dit programma te leiden had. Van beider wezenseigenaardigheden uit niet. Want: voor het nieuwe werd nu te veel vrijheid gegeven: Malipiero rammelde en de Ragtime van Stravinsky begon te snel, maar eindigde te langzaam. En het oude, vooral Rameau, werd wat stijf om naar te kijken: Tiggers maakt soms een haakje aan het eind van een lege slag, waarop niets te horen valt. Hij tekent ons dan, zeggen we: valselijk, een noot voor die er niet is. Over het algemeen maken zij alletwee wat te grote gebaren, verrichten zij de slagen met wat veel geweld. Zonder daardoor natuurlijk aan expressiviteit te winnen.

Dat zijn de opmerkingen, gemaakt naar aanleiding van het aspect en het klinkende resultaat van beider leidersverrichtingen. Op een ander, ietwat algemener plan van waardering is er reden tot verheugenis te over. Want de twee leiders van dit gezelschap hebben een uitermate gunstige dispositie meegebracht voor de nieuwe muziek, een dispositie waarnaar wij bij onze officiële concertinstellingen nog tevergeefs zoeken. Tiggers' Mozart-reproductie bijvoorbeeld was geheel en al de prestatie van een modern voelend musicus: zonder gevoeligheidjes en helder. En Sanders' Ragtime van Stravinsky lukte hem twintig keer beter dan verleden jaar L'histoire du soldat. Het is aanzienlijk beheerster en preciezer geworden.²⁴⁵

Hun programma noemden wij reeds. De reproductie van Mozarts Concert voor fluit en harp noopt onwillekeurig tot vergelijkingen. Wel, het was hier zonder de minste restrictie veel gelukkiger dan onlangs bij het Concertgebouw-sextet.²⁴⁶

De minst gelukkige prestatie van de avond was het werk van Malipiero. Het lijkt een beetje te hoog gegrepen, misschien. Het is waarlijk zeer moeilijk, én om te spelen én om te dirigeren. Er viel reeds veel te waarderen, maar dit had beter kunnen zijn.

244 De celliste Frieda Belinfante (1904-1995) was gewoon zich als man te kleden en kwam openlijk uit voor haar homosexuele geaardheid. In de jaren dertig werd zij de eerste vrouwelijke dirigent van ons land. Een internationale carrière echter werd door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in de kiem gesmoord. Als verzetsstrijder werkte zij mee aan de voorbereiding van de aanslag op het Amsterdamse bevolkingsregister.

245 Zie de recensie in het RN van 2 maart 1926.

246 Ook het Concertgebouw-sextet speelde soms, uitgebreid met andere musici, muziek voor klein kamerorkest.

[p. 268]

Overigens: het was onophoudelijk interessant. Wij zien met belangstelling de verdere verrichtingen van de Hollandsche Kamermuziekvereeniging tegemoet. Men kan nog verbetering brengen in de programmabijschriften: Malipiero werd ingeleid door een vertaald stukje van Prunières,²⁴⁷ Stravinsky door een dito van Egon Wellesz.²⁴⁸

Daarvoor hebben ze nu geen vereniging opgericht, waarvan de twee leiders... muziekcritici zijn!²⁴⁹

247 De Franse musicoloog Henry Prunières (1886-1942) die Pijper in 1922 verscheidene malen citeert (21 januari, 12 oktober en in de bespreking van het Fransch Muziekfeest in Groot Nederland van november 1922).

248 Componist en musicoloog Egon Wellesz (1885-1974) die van Oostenrijkse geboorte was, maar in 1946 Brits staatsburger zou worden.

249 Paul F. Sanders schreef voor De Muziek, Het Volk en incidenteel voor het Rotterdamsch Nieuwsblad, Piet Tiggers was de opvolger van Pijper bij het Utrechtsch Dagblad.