Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Uit Amsterdam. Concertgebouw
april 1927 (De Muziek)

In de afgelopen concertmaand vielen: het tweede afscheid van Monteux (6 maart) met een programma waarop de voortreffelijke pianist E. Robert Schmitz de Burleske van Strauss en Noches en los jardines de España van De Falla speelde, en dat verder bestond uit de Suite in D van Bach en de Pétrouchka-suite van Stravinsky.²²⁸ En Mengelberg hervatte 10 maart zijn werkzaamheden met een Beethoven-programma (Coriolan, Eerste en Derde symfonie).

De enige noviteit van dit seizoendeel was het Concertino voor piano en orkest van Honegger, gespeeld door Yvonne Herr-Japy. Het is geen sterk werk, dit concert van 1925. Er kleven ten minste een tiental fouten aan die een ervarener, zakelijker - moet ik zeggen: muzikaler? - auteur stellig had weten te vermijden. Ten eerste lijdt dit pianoconcert onder de zeer wezenlijke tegenheid dat de componist Honegger zelf ternauwernood kan pianospelen. Dit heeft ten gevolge dat de solopartij alles minder dan pianistisch is, een verschijnsel dat wij nog wel over het hoofd willen zien waar het kamermuziek (cellosonate, ensembles voor blazers met piano) betreft, doch dat voor een pianoconcert vrijwel dodelijk is. Ten tweede is het ritmische karakter van dit stuk zeer eenzijdig, zacht gezegd! Het gaat onafgebroken in tweeën door en dit krijgt langzamerhand de expressieve magie van een vermoeiende wandeling door een mul terrein. Goede eigenschappen van het concertino zijn: beknoptheid en een in de regel bevredigend dynamisch evenwicht tussen solo en tutti, behalve in het dialogiserende eerste deel. In dat Allegro is het orkest in de regel te sterk, doch dit is te wijten aan Honeggers onverstand inzake pianostijl.²²⁹ Misschien komt er wel eens een pianist die deze solopartij voor concertgebruik geschikt maakt, zoals Busoni met een der Klavierstücke van Arnold Schönberg gedaan heeft.

228 Zie ook de recensie in het RN van 8 maart 1927.

229 Zie ook de recensie in het RN van 26 februari 1927.

[p. 260]

Te registreren valt, in chronologische volgorde: het uitstekende vioolspel van Georg Kulenkampff, die Lalo speelde, doch van wie wij liever een klassiek Duits concert gehoord hadden; zijn spel lijkt vooral geschikt voor Brahms of Beethoven.²³⁰ Vervolgens: een superieure uitvoering van de Roméo-fragmenten; een operamiddag waarop de Hamburgse lyrische sopraan Rose Ader triomfen vierde; een reproductie (door Helmann en Denayer) van Mozarts zelden gehoorde Symfonie concertante voor viool en alt. Ten slotte dient vermeld te worden dat José Iturbi op 20 maart een groot succes behaalde met het Concert in d van Mozart. Men kan van waardering verschillen omtrent de wijze waarop men de melodiek van de Romanza uit dit concert behoort op te vatten en ik geloof wel dat wij hier in Nederland daaromtrent andere, nauwkeurig omschreven idealen koesteren. Maar dit verandert niets aan het feit dat Iturbi een zeer briljant virtuoos is, voor wie pianistische moeilijkheden niet bestaan.²³¹

Behalve het bovengenoemde Beethoven-programma dirigeerde Mengelberg nog de Ouverture Anacréon van Cherubini en (zeer virtuoze reproductie!) Strauss' Heldenleben. Het is bijna niet te geloven dat dit werk nog geen dertig jaar geleden geschreven werd; het lijkt tegenwoordig psychisch, melodisch en ritmisch een prestatie uit de dagen van Ring of Tristan. De periode 1914-1918 heeft onze oriëntatie wel grondig gewijzigd! Het is wonderlijk hoezeer buitenmuzikale feiten als een wereldoorlog, als een verandering van regeringsvormen, de belichting waarin de kunstwerken (dus ook de muzikale composities) staan, kunnen veranderen. Het is te oppervlakkig om de tegenwoordige stroming van Strauss en Mahler af slechts te beschouwen als een symptoom van germanofobie of een rest van een of andere oorlogsneurose. De muziek in Duitsland zelf leert ons wel anders. Zie Hindemith, Křenek, Krasa, zie ook de tegenwoordige verrichtingen van Schönberg en de zijnen...

Wat overigens niet wegneemt dat het oeuvre van Richard Strauss grote orkestcoloristische en virtuoze mogelijkheden biedt. Dat bood het oeuvre van Rossini de toenmalige (zang)virtuozen ook. En waarvoor gebruikt men de muziek van Rossini tegenwoordig?

Het lijkt niet waarschijnlijk dat Kronos de scheppingen van Strauss met andere maten zal meten dan het werk van Rossini. Ik voor mij voel ook voor de muziek van Rossini niet veel meer...

230 Zie ook de recensie in het RN van 22 februari 1927.

231 Zie ook de recensie in het RN van 22 maart 1927.