Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tussen Monteux en Mengelberg
8 februari 1927 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Cornelis Dopper (6 februari 1927)
Lalo: Ouverture Le roi d'Ys
Saint-Saëns: Le déluge (solist: Louis Zimmermann)
Dopper: Ciaconna gotica
Beethoven: Eerste symfonie

Mengelbergs afwezigheid blijft het punt van gesprek in foyers en koffiekamers van het Concertgebouw. Heette het eerst dat het een kwestie van dagen zijn zou - thans mompelt men reeds iets van ‘de eerstvolgende weken’ en het eerste, het ergste gevolg van de algemene onzekerheid is wel dat de programma's nu, juist in het hartje van het seizoen, eruit zien alsof zij zonder een spoor van overleg werden samengesteld. En klinken naar rato. Het is, zacht gezegd, een hoogst ongewenste toestand dat het eerste concertinstituut van ons land voor dergelijke feiten kan komen te staan. Dopper dirigeert de concerten naar zijn beste vermogens, maar het mag algemeen bekend heten dat Dopper veel meer componist is dan dirigent, en men vraagt zich af of het voor de componist Dopper wel een zeer eervolle taak mag heten als trait-d'union te fungeren tussen de meesterlijke prestaties van de pur sang dirigent Monteux en de te verwachten verrichtingen van de internationaal beroemde dirigeervirtuoos Mengelberg.

En dan nog wel een zo uitgerekte trait-d'union - het werd bijna een gedachtestreep!

Dit programma bracht, vóór de pauze: de Ouverture Le roi d'Ys, de Prelude voor Le déluge¹⁶² en Doppers Ciaconna gotica. En men zou niet weten wat daarvan nog te zeggen. Dat dit ietwat beneden het gemiddelde is van wat in het Gebouw mogelijk mocht heten? Gewis; maar dat is dan nog geen conclusie. Werd Dopper geïnspireerd tot een zo minderwaardige combinatie, om zijn chaconne in te leiden? Wie zal het zeggen? De zaal was zeer leeg..., misschien is dat de vox populi.

162 Het poème biblique Le déluge in e, op. 45 van Saint-Saëns heeft een prelude voor viool en orkest.

[p. 233]

Willem Andriessen, die na de pauze het Eerste pianoconcert van Beethoven speelde,¹⁶³ leed ook onder de tegenslagen van deze middag. Het was matig, zeer matig. Solospel, orkestspel, ensemble.

Het was matig van klank, van tempi, van dynamiek. Het was matige schoonheid. Dus: alledaags. Wij hadden dat kunnen missen, als een regenachtige dag.

Er zouden nog enkele aanmerkingen gemaakt behoren te worden op de zeer onbelangrijke cadens die Andriessen in het eerste deel speelde (eigen inventie?), die met een triller met naslag in de dominant eindigde, ofschoon elk denkend wezen daar een dominantseptiemakkoord van de tonica zou wensen te horen.¹⁶⁴ Aanmerkingen ook op het razende tempo van het laatste deel (in muzikantenjargon gezegd: een erg fris tempo). Maar vergeten wij ook de vele heldere, trefzekere momenten niet en een goed cantabile in het tweede deel.

Met dat al hebben we nu tenminste drie van de pianoconcerten van Beethoven die ons voor dit seizoen beschoren waren, achter de rug. Nu nog maar twee. Tenzij we, wat de hemel moge verhoeden, nog herhalingen te wachten hebben. Ook wat de symfonieën betreft beginnen wij al mooi op te schieten. Dat is het ellendige van die herdenkingsseizoenen: men krijgt weerzin tegen de mooiste muziekstukken die in de historie bestaan. Maar werkelijk: Beethoven werd een cauchemar. En dat lijkt toch een zonderlinge methode om zijn nagedachtenis te eren.

163 Voor dit concert van 6 februari 1927 schreef Pijper de programmatoelichting op Beethovens Eerste pianoconcert (zie boven).

164 Pijper heeft in 1915 zelf een cadens voor het Eerste pianoconcert van Beethoven (eerste deel) geschreven.