Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Concertgebouw
5 februari 1927 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Cornelis Dopper (3 februari 1927)
Haydn: Symfonie nr. 82 in C (L'ours)
Debussy: Trois ballades de François Villon (soliste: Vera Janacopoulos)
De Falla: twee aria's uit El amor brujo (soliste: Vera Janacopoulos)
Richard Strauss: Also sprach Zarathustra

Dopper had voor het abonnementsconcert van donderdag een oud beertje van stal gehaald: Haydns Symfonie L'ours. Dit bruintje danst nog wel en huppelt rond op de tonen van Haydns doedelzak - maar het enige bezwaar dat wij tegen hem kunnen koesteren is: dat hij altijd op dezelfde een beetje log-bevallige manier om ons heen springt.

Inderdaad: het is niet een van Haydns geslaagdste symfonieën. Er is veel te weinig tegenstelling in: vier bijna gelijke en gelijkvormige tempi; bijna geen toonaardtegenstellingen (C-F-C-C), geen expressieafwisselingen. Natuurlijk herkent men op allerlei plaatsen Haydns meesterhand: een Trio van het Menuet, het tweede thema van het eerste deel. Maar tot de hoogten van de Symfonie in Es, de Symfonie in D,¹⁵⁷ stijgt het werkje nergens.

Het andere orkeststuk was Richard Strauss' Also sprach Zarathustra. De symfonie van Haydn lukte, qua orkestspel, beter. Bovendien is Zarathustra een van Strauss' allerverouderdste concepties. Het is met zijn symphonische Dichtungen een eigenaardig geval. Zij verouderden namelijk sneller dan de literaire (of filosofische) appercepties die eraan ten grondslag lagen. Liszts, Saint-Saëns' poèmes symphoniques zijn langzamer verouderd dan hun programma's; Berlioz' Symphonie fantastique is nog in het geheel niet aangevreten door de tijd.

Wie neemt de metafysica van Liszt-Lamartines Les préludes nog au sérieux? Wie bemoeit zich nog met de stukjes mythologie die Saint-Saëns becomponeerde? Phaéton, La jeunesse d'Hercule, Le rouet d'Omphale zijn niet veel meer of beter dan kinderkamerliteratuur. Maar de muziek van Saint-Saëns, van Liszt kunnen wij soms nog zeer wel genieten.

Strauss' concepties daarentegen zijn misschien nog wel de moeite waard om over te praten, zijn muziek is ongetwijfeld niet meer de moeite waard om naar te luisteren. De voze heroïek van Ein Heldenleben verstarde tot museumheraldiek; de min of meer

157 Pijper doelt op Haydns laatste twee symfonieën: nr. 103 in Es (Mit dem Paukenwirbel) en nr. 104 in D (London).

[p. 230]

hysterische filosofie van Also sprach Zarathustra werd ongeveer pathologisch. Het zal met deze stukken geen tien jaar meer duren.

Soliste was Vera Janacopoulos, die haar grote voordrachtstalenten in dienst had gesteld van Debussy's Trois ballades en van twee fragmenten uit Manuel de Falla's El amor brujo. Het was bevredigender in De Falla dan in Debussy. De Ballades van Villon zijn niet in de eerste plaats voordrachtsstukken en een zeer reëel tekort aan vocale vermogens wordt niet opgeheven door een fervente expressie. In De Falla had zij haar donkere borsttonen, die, als altijd, een zeer groot effect maken - doch de liederen van Debussy eisen zangkunst en steeds weer zangkunst (bovendien klinken zij met piano beter dan met orkest). Overigens: wat een meesterwerken! Men zou kunnen opmerken dat Claude Debussy, musicien français (gelijk hij zich placht te noemen), de adequate muzikale uitdrukkingswijzen heeft gevonden voor de schoonst denkbare teksten. Wij kunnen ons geen Franse gedichten te binnen brengen die rechtstreekser, betoverender, ontroerender zijn dan deze Ballades van de oude François Villon. Er gaapt geen afgrond van eeuwen tussen de geesten van dichter en componist; Debussy's muziek overbrugde die afstand.

De fragmenten uit El amor brujo zijn niet zeer persoonlijk. Wat algemeen Spaans; uitstekend van klank - maar altijd hetzelfde. Als men één Jota kent, dan blijkt het dat De Falla aan dit muzikale gemiddelde geen... jota toevoegde.¹⁵⁸

158 De Jota is een Noord-Spaanse dans.