Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Beethoven - Pierre Monteux
22 januari 1927 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (20 januari 1927)
Beethoven: Ouverture en Balletmuziek uit Die Geschöpfe des Prometheus;
Ouverture König Stephan; Dans der Derwischen en Turkse mars uit Die Ruinen von
Athen; Musik bei Klärchens Tod uit Egmont; Ouverture Egmont; Zevende symfonie

Monteux nam voor dit seizoen, na drie maanden dirigeren, afscheid met een Beethoven-programma. Na de pauze ging de Zevende; een felle, briljante uitvoering. Vooral het tweede deel, het Allegretto, was groots en sober.

De eerste concerthelft bestond uit ten dele zelden gespeelde kleine stukken. De Prometheus-muziek is bekend: de Ouverture slaagde voortreffelijk en het concertino uit de Balletmuziek (mevrouw Fischer harp, Van Leeuwen Boomkamp violoncel, Willeke fluit, Brohm klarinet en Elders fagot) klonk virtuoos. Ook de Egmont-ouverture mag helaas niet onbekend meer heten, evenmin als de Turkse mars uit Die Ruinen von Athen. Zelden hoort men tegenwoordig echter de Derwischentanz uit ditzelfde gelegenheidsstuk en nog minder vaak de Ouverture König Stephan.

Dit is eigenlijk wel jammer. De dans is een merkwaardig specimen van Beethovens ‘tonmalerische’ liefhebberijen. De ostinate beweging is ten minste zo meeslepend als het Presto uit de Zevende; en de expressieve macht van dit (formeel nogal onbelangrijke) werkje is niet gering.

De Ouverture König Stephan is wat rommelig. De waarde van het thematische materiaal is zeer ongelijk: nu eens psychologiserend, dan weer populair. Wij willen niet zeggen dat al dit kleine werk (de Ouverture Zur Weihe des Hauses hoort er ook bij, de scènemuziek voor Goethes Egmont, de - op zichzelf lang genoeg durende - Koorfantasie, de Schlacht bei Vittoria, et cetera) ten onrechte op de achtergrond is geraakt. Misschien zouden wij de gedachtegang kunnen omkeren en zeggen: dat Beethovens symfonische oeuvre, hoe onbelangrijk ook,¹³⁰ wel zeer opvallend voor het voetlicht is komen te staan. Misschien zelfs: in het licht is komen te staan. Dit was nu een hele Beethoven-avond; volgende week begint Mengelberg met het pendant hiervan: de Vijfde, de Pastorale en een Leonore-ouverture...

130 Dit zou een (zet)fout kunnen zijn: ‘hoe belangrijk ook’ lijkt hier logischer.

[p. 220]

En het valt toch niet te ontkennen dat zelfs de befaamdste meesterwerken van Beethoven hun zwakke zijden hebben. De Zevende is wellicht een van Beethovens voortreffelijkste scheppingen - maar zou men deze instrumentatie, waarbij de pauken elk spoor van tonica-dominantrelatie accentueren, als gold het een oorlogsverklaring of een andere proclamatie, deze instrumentatie, waarbij de hoorns steeds in het midden van de klankzuilen de boel verdikken, stremmen, wel: voorbeeldig mogen noemen? Zijn niet veel van Wagners, Strauss' en Mahlers klankdikheden volstrekt legitieme afstammelingen van Beethovens orkestreermethoden?

Dat vermindert de waarde van Beethovens oeuvre voor de geschiedenis der muziek niet. Maar het is ook: een tijdsbepaling. Wij herdenken dit seizoen het feit dat Beethoven honderd jaar geleden gestorven is. Maar - geeft men er zich wel voldoende rekenschap van dat deze vaststelling tevens een kritiek inhoudt? Beethovens oeuvre is honderd jaar oud! Wij moeten niet blijven stilstaan - stelt u voor dat wij dezelfde veneratie bleven koesteren voor de denkwijzen van voor honderd jaar op ander dan muzikaal gebied...

De wezenlijke les welke men uit dit herdenkingsjaar zou kunnen trekken, moest deze zijn: vooruit te zien. Ook onze tijd heeft een eigen muziek! Moeten onze nakomelingen in 2027 tot deze ontdekking komen, omdat die voor ons, nú levenden, te zeer voor de hand ligt?¹³¹

Zoals reeds gezegd werd: Monteux verlaat ons weer, tot het begin van het volgend seizoen. Ongaarne zien wij hem vertrekken; met vreugde zal men hem in oktober weer welkom heten. Hij heeft ons een tal van goede uitvoeringen gegeven; hij bracht een aantal - ten dele belangrijke - noviteiten: het Orchesterkonzert van Hindemith, werken van Holst, Bliss, Lili Boulanger, Roussel, Migot, Hanson, Szymanowski, Rimski-Korsakov en Steinberg. Aan Hollandse werken dirigeerde hij: de Derde symfonie van Pijper, Wagenaars Saul en David en het Poème voor violoncel en orkest van Henriëtte Bosmans.¹³²

Wachten wij thans af wat Mengelberg te horen zal geven, in de nu beginnende tweede seizoenhelft.

131 Pijpers verwoordde zijn standpunt over Beethoven in zijn bijdrage ‘Het Beethoven-jaar’ in Kringschouw van november 1926.

132 De werken waarvan Monteux in de eerste helft van het seizoen 1926-1927 de (Nederlandse) première verzorgde, behandelt Pijper in de recensies in het RN van 13 november, 17 november, 30 november, 4 december, 14 december, 21 december 1926 en 11 januari, 15 januari en 19 januari 1927.