Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

La damnation de Faust
20 december 1926 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (16 december 1926)
Koor van de Maatschappij tot bevordering der Toonkunst Amsterdam m.m.v. Mia
Peltenburg, Louis van Tulder, Charles Panzéra en Hendrik C. van Oort
Berlioz: La damnation de Faust

Het laatste abonnementsconcert in het Concertgebouw was bijna een Toonkunst-uitvoering. Monteux dirigeerde La damnation de Faust; solisten waren Mia Peltenburg, Van Tulder, Panzéra en Hendrik C. van Oort.

La damnation is niet Berlioz' evenwichtigste werk; de conceptie bleef op te veel plans tezelfdertijd vertoeven. Het grote stuk groeide uit een achtdelige voorstudie (de Huit scènes de Faust). Daarin stonden al de prachtige fragmenten: Chants de la fête de Pâques en de Serenade van Méphistophélès, naast de, evenzeer bekende, doch minder meeslepende Chanson gothique en de liederen van Brander en Méphistophélès. De geniaalste fragmenten: Marche hongroise, Menuet des follets, Danse des sylphes, La course à l'abîme, zijn later gecomponeerd.

Het verschijnsel doet zich voor dat wij achteraf de algehele constructie van La damnation de Faust nimmer geslaagd durven noemen. Doch gedurende de uitvoering zwijgen onze bedenkingen in de regel. Zeker - er is veel vieux jeu; de wijze waarop de verschillende scènes met een primitief recitatiefje aan elkander zijn gelast, kunnen wij niet meer bewonderen; er is veel kinderachtig hels en hemels vertoon. Maar hoe brandt deze muziek nog! Wij weten wel dat de koorcomponist Berlioz de instrumentator niet evenaarde; en een ‘aardigheid’ als de Amen-fuga na het lied van Brander werkt noch prikkelend, noch zelfs maar vermakelijk meer. Berlioz was het trouwens niet met zichzelf eens of die fuga nu werkelijk een parodie moest betekenen of niet.

Maar bladzijden als de beroemde orkestfragmenten, de geniale Serenade, de Paashymne, de hellevaart heeft Berlioz noch vroeger, noch later ooit overtroffen.

Het programma bevatte een - wel wat te uitvoerige - uitmuntende analyse, wederom van de hand van dr. Johan Wagenaar. En zijn conclusie over het gehele werk kan men zonder bedenkingen onderschrijven: ‘Zo ooit, dan kan men hier zeg-

[p. 193]

gen dat de onvolkomenheden van het genie veel meer waarde hebben dan het best afgeronde werk van een gewoon talent.’⁷⁶

Maar wat, in aller Mefistofeles-broeders' namen, de verantwoordelijke redacteur van ditzelfde Concertgebouw-programma bewogen kan hebben naast de Franse tekst een ‘Hollandse’ (!) ‘vertaling’ (!!) van M.M. Westendorp-Jaspers te laten afdrukken, blijft een geheim dat duisterder is dan de diepste krochten van Berlioz' Abîme. Het is geen erg mooi Frans, dat moet gezegd worden. Maar men moge toch enkele passages vergelijken:

Een der bekendste uitspraken, na Branders lied, is de passus van Méphistophélès: ‘Écoute bien ceci, nous allons voir, docteur, la bestialité dans toute sa candeur.’ Dat werd: ‘Komaan, heer dokter, zet uw oren nu eens (!) open: de reine dierlijkheid, die komt nu voor den dag.’ En wanneer het van Brander heet: ‘Il n'a plus de mémoire’, dan vertaalt mevrouw Westendorp dat met ‘Die is al zat’... Men kan zonder moeite tien of vijfentwintig analoge platheden vinden, doch dit hier is wel voldoende...

Wat de uitvoering betreft: het Concertgebouworkest was superieur; Charles Panzéra zong de Méphistophélès zeer expressief, fraai van toon en dramatisch volstrekt in de geest. Van Tulders Faust-creatie hield het tegen deze magistrale prestatie zeer wel uit; dat was beheerst en stijlvol zingen. Van Oort had een zeer ondankbaar partijtje, maar het voldeed noch artistiek, noch vocaal aan gerechtvaardigde eisen. De Marguerite-partij ligt Mia Peltenburg psychisch zo slecht mogelijk - men kon haar, bij wijze van spreken, niets kwalijk nemen; deze tournure d'esprit is vrijwel Vuurlands voor haar. Dientengevolge leek het vocaal ook naar niet veel. Technisch kon men misschien nog een zeker soort waardering voor haar verrichtingen hebben, maar op een iets hoger, iets algemener plan van waardering wordt het onmiddellijk een luchtledig.

Het koor van Toonkunst had voortreffelijke momenten, vooral in het begin van de avond. Verderop werd het wat rauw van klank en men had wel eens wat moeite met Monteux' vlotte tempi, helaas. Deze muziek ligt de dirigent overigens prachtig; hij weet ons van hoogtepunt tot hoogtepunt te jagen en het is een genot, dit door en door gezonde musiceren te beleven.

76 Johan Wagenaar, ‘La damnation de Faust van Hector Berlioz’. Programma Concertgebouw Amsterdam, 16 december 1926, 135-151. Pijper citeert niet volledig. Wagenaar schrijft op p. 137: ‘Zo ooit, dan kan men hier zeggen dat de fouten, of liever: de onvolkomenheden van het genie toch nog veel meer waarde hebben dan het best afgeronde werk van een gewoon talent.’