Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Arthur Bliss
30 november 1926 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (28 november 1926)
Schubert: Vierde symfonie (Tragische)
Bliss: Hymn to Apollo
Brahms: Vioolconcert (solist: Bronislaw Huberman)

Het programma van het concert van zondag in het Concertgebouw bracht, behalve de Tragische symfonie van Franz Schubert en het Vioolconcert van Brahms (door Huberman fenomenaal gespeeld) een noviteit: een Hymn to Apollo van Arthur Bliss.

Arthur Bliss is een der prominente Engelse modernen. Wij kenden hier in Holland tot dusverre slechts kamermuziek van hem. En, het moet gezegd worden, die kamermuziek is beter dan dit orkestwerk.

Bliss' grootste verdienste was vooral zijn eigenaardige geestesgesteldheid, die hem de dingen rondom altijd deed waarnemen als marionetten, als sujetten in een denkbeeldige komedie. Dramatisch was hij niet; episch evenmin. Hij is een typische Engelsman, ietwat sceptisch, met een zeer ontwikkeld gevoel voor humor, door en door beschaafd en zeer menselijk. Een hartstocht voor de oude beschavingen hadden wij nimmer bij hem gezocht; zijn ironie was volmaakt a-sentimenteel en dus zou men zijn kosmogonieën ook niet zonder meer durven bevolken met de habitués van de Olympos. En Phoibos Apolloon leek wel ongeveer de laatste goddelijkheid op wiens altaren Arthur Bliss hymnen zou gaan staan offeren. Wij hebben ons ernstig afgevraagd of hier geen kleine malicieusheid in het spel kon zijn - het leek waarschijnlijker dat Bliss de godenverering der neoclassici alvast bij voorbaat zou willen bespotten, dan dat zijn eigen muziekbesef hem naar het vóór-christelijke Hellas teruggevoerd zou hebben.

[p. 184]

Maar wij kunnen er met geen mogelijkheid enige aardigheid aan vinden. Als er geïroniseerd werd, dan is dat radicaal mislukt. En als er niet geglimlacht moest worden, doch eerlijk en serieus hymnen aangeheven, dan is dat al evenmin volkomen geslaagd.

De Hymn to Apollo begint als Åses Tod van Grieg, verloopt volgens het schema van Debussy's Danseuses de Delphes en brengt de melismen uit Pelléas et Mélisande van dezelfde Debussy in zeer groten getale. Het is eigenlijk zeer (te!) onorigineel en daarbij komt dat Bliss zijn conceptie voor de bezetting (groot orkest, met veel koper en veel pauken) tamelijk slecht realiseerde. Het stuk brengt vier vrijwel identiek geënsceneerde hoogtepunten; hij maakt zijn stijgingen zeer overhaast (drie maten crescendo en wij zijn boven) en de overgangen tussen de climaxen zinken te diep in. Het evenwicht blijft behouden ten koste van alle tegenkleuren: er is niet een wezenlijk contrasterende gedachtegang in het hele werk.

Deze compositie kon ons zijn vroegere kostelijk ironische Madam Noy of Rout⁶⁰ niet laten vergeten. Bliss is iemand met een zeer onalledaags talent, maar de Hymne aan Apollo werd een weinig geslaagd specimen van zijn kunnen. Misschien was hij alleen gehandicapt door het apparaat, wist hij met het orkest nog niet goed weg. Het wordt dan overigens tijd voor hem om het te gaan leren: hij is nu vijfendertig jaar. Misschien zou men hem in overweging mogen geven eens een symfonie te gaan schrijven voor het Wagner-orkest. Alleen voor studie, welteverstaan.

De zelden gespeelde Tragische van Schubert (in c-klein) houdt het zeer wel uit naast de Grote in C en de Unvollendete. Constructief is de symfonie niet zeer persoonlijk, wat beknopt voor het thematisch materiaal. Maar er staan fragmenten in die tot Schuberts allerbeste melodiek behoren: het tweede thema uit de Finale bijvoorbeeld.

60 Pijper hoorde Rout in augustus 1922 op het muziekfeest van de ISCM in Salzburg (zie de muziekbrief in het UD van 17 augustus 1922). De ballade Madam Noy hoorde hij wellicht in 1921 in Amsterdam (zie Muziekkroniek VI in het UD van 13 november 1921) en zeker op het concert van 22 april 1922 in Utrecht, toen ook zijn eigen Sextet in première ging (zie Pijpers programmatoelichting van die avond, HPG 2, 824).