Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Wagnervereeniging
22 november 1926 (RN)

De uitvoering van Tristan und Isolde, onder Richard Strauss, is een groot succes geworden.⁵⁶ Ook ditmaal worden de najaarsuitvoeringen weer gecombineerd met een tweetal volksvoorstellingen, zodat men wel mag constateren - met voldoening! - dat de Wagnervereeniging haar exclusief karakter stilaan kwijtraakt. De andere, in haar naam neergelegde, exclusiviteit had zij gelukkig reeds verloren. Opera's, erkende meesterwerken van anderen dan van de Beierse Sophokles (vrij naar Nolthenius),⁵⁷ werden reeds herhaaldelijk uitgevoerd. Voor de aanstaande voorjaarsuitvoering koos men bijvoorbeeld Fidelio.

Het ware ook het Lot verzoeken! Een hele avond Wagner-opera - het is waarlijk niet meer uit te houden. En nu is Tristan nog op geen stukken na het langdurigste der muziekdrama's. Maar wat al breedsprakigheden, wat al reddeloos verouderd operaonverstand! De grote liefdesscène in de tweede akte - wie verduurt dit nog? Het is volstrekt niet nodig dat alle toneelprestaties het tempo van de film zonder meer zouden overnemen: na vijf minuten de eerste dode, binnen het kwartier de ontknoping. Elke te ver gaande compressie loopt op steriliteit uit, zo ook de ziekelijke zuinigheid met de minuten onzes ontspanningslevens. Maar alles heeft zijn verhoudingen. Wagner veronderstelt dat wij in dat grote halfuur liefdesmuziek alle nuances van zijn fantasie, alle schakeringen, van het bronstige rechtstreekse liefdesverlangen af tot het smachten van een totaal geresigneerde stervenswens toe, met zijn beide hoofdpersonen mee doorleven. Het mocht wat! Die scala der ontroeringen hebben wij binnen vijf minuten reeds afgewerkt; wij hebben genoeg aan een indicatie en de uitweidingen van de volgende - zeer lange! - vijfentwintig minuten brengen niets nieuws meer, doch zij verslappen ons concentratievermogen aanzienlijk.

Frederik van Eeden schreef in zijn ‘Studies’ (dat opstel is reeds ettelijke jaren oud)⁵⁸ over een voorstelling van Tristan und Isolde.

Hij wijdt daarin vele bewonderende zinnen aan de muziek, doch het schouwspel irriteerde, ‘smartte’ hem. Hij nam de zaken waarschijnlijk buiten proportie waar; muziekgevoelige literatoren hebben nogal eens de neiging bij de combinatie muziektoneel van het eerste element niets dan goeds, van het andere voornamelijk kwaads te

56 Annalen 2820.

57 Blijkbaar was het Hugo Nolthenius die in zijn adoratie voor de meester van Bayreuth Wagner eens ‘de Sophokles van Beieren’ had genoemd. Pijper citeerde zijn woorden reeds (zonder bronvermelding) in de recensie van 2 februari 1922. Voor Nolthenius zie voetnoot 59 aldaar.

58 Oog en oor, Van Eeden (1908). Zie ook de recensie van 30 december 1920.

[p. 180]

denken en te schrijven. Men zou, zonder onvriendelijk te schijnen, mogen vaststellen dat muziek en toneel in die lange liefdesscène juist elkaars portuur blijken. De vertoning van de twee gelieven op dat bankje is niet te redden, niet met Tristans wijde mantel en niet met Isoldes stromende haren. Maar wat doet de muziek anders dan doormediteren op de eerste twee maten van het voorspel? Immers niets...

Duizend en één publicaties hebben ons het besef bijgebracht dat deze opera de neerslag is van Wagners ongelukkige liefde voor Mathilde Wesendonck. Ach - waarom is het een ‘ongelukkige’ liefde geworden? Later, veel later, heeft Wagner eenmaal zijn muziek in beknopte vorm geuit; dat was in zijn Siegfried-Idyll (van 1870). In dat kwartier muziek stortte hij meer van zijn eigen wezen dan in het totaal van zijn giganteske muziekdrama's. En men mag niet zeggen dat de Siegfried-Idyll de projectie van het resultaat van een ongelukkige liefde was! De geaccrediteerde Wagner-biografen worden altijd zeer welsprekend in deze hoek van 's meesters leven...

Wij zullen de opera Tristan und Isolde ook verder overlaten aan de alles helende tijd. In ieder geval was dit een superieure uitvoering. Richard Strauss' leiding is een feest voor de vakkundige musicus. Hij is een meesterlijk dirigent en hij houdt de ensembles in een prachtig evenwicht.

Van de solisten moet in de eerste plaats Urlus genoemd worden. Het is bewonderenswaardig, zoals hij zijn zware taken weet te vervullen en zijn stem boette nog bijna niets van de glans en de souplesse van vroeger in. Gertrude Kappel was een uitnemende Isolde. Ook van de bijrollen niets dan goeds. Lydia Kindermann (Brangäne) acteerde wat star, vocaal zeer goed. Marowski (Marke), Groenen (Kurwenal), Kern (Melot): allen uitstekende Wagner-zangers. Het orkest van het Concertgebouw speelde de zeer dikke partituur onvermoeid door en vond voor de expressieve bladzijden de treffendste accenten.