Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Concertgebouw³³
26 oktober 1926 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (24 oktober 1926)
Von Weber: Ouverture Euryanthe
Mozart: Vioolconcert in A, KV 219 (soliste: Yvonne Astruc)
Honegger: Pacific 231
Chausson: Poème (soliste: Yvonne Astruc)
Dukas: L'apprenti sorcier

Het eerste zondagmiddagconcert liet ons kennismaken met de Franse violiste Yvonne Astruc. Zij speelde Mozarts Concert in A en het Poème van Chausson. Geen overbluffende violistiek, geen onmiddellijk meeslepende artisticiteit. Maar muzikaal, warm en beschaafd spel. Haar intonaties zijn aan de hoge kant en dat bleek ditmaal vaker een handicap voor de zuiverheid dan een voordeel. Zij gevoelde zich, schijnt het, niet op haar gemak met de diapason van het Concertgebouworkest en men zou, zachtaardig, van een incompatibilité d'humeur willen spreken.

Het was helemaal een licht programma. Een Weber-ouverture (Euryanthe) en na de pauze de locomotief van Honegger en de halfwas tovenaar van Dukas. Twee zeldzaam geraffineerde uitvoeringen van twee niet zeer belangrijke actualiteiten. L'apprenti sorcier van Paul Dukas werd sinds een ruim aantal jaren een repertoirestuk - en hoe! Maar een zo onbeschrijflijk gang houdende uitvoering als deze laat ons denken dat het werkje veel minder verouderd is dan het is. Hoewel - veel nieuwer dan Strauss' Eulenspiegel is het niet en vergeleken met de Duitse Uilenspiegel is de Franse Zauberlehrling (men weet dat Dukas het gegeven voor zijn orkestscherzo ontleende aan een ballade van Goethe) nog in de kracht van zijn leven. Geest is toch wel een bij

33 De laatste drie alinea's van deze recensie, met weglating van één zin, nam Pijper bij het samenstellen van De Quintencirkel op in het essay ‘Arthur Honegger’. De volledige tekst van dat essay is afgedrukt in Bijlage Q&S, p. 900.

[p. 167]

slechts enkele rassen voorkomende eigenschap en dat de beide zogenaamd equivalente uitdrukkingen: ‘Geist’ en ‘Esprit’ elkaar volstrekt niet dekken, is een verschijnsel dat te denken kon geven.

Over Honeggers locomotievenportret (Pacific 231) is de Nieuwsblad-lezers reeds uitvoerig bericht.³⁴ Monteux had de machine oorverblindend opgepoetst en alle bewegende delen waren extra gesmeerd. Wij reden parade, zou men mogen zeggen. Maar het is een weer gans verouderd type, deze ‘machine pour trains lourds de grande vitesse’.

Over honderd jaar zal men hem in het rariteitenkabinet kunnen bewonderen, naast een opgezette mammoet en in de onmiddellijke nabuurschap van een authentieke toeslede. En men zal glimlachen over die dwaze voorouders, wier componisten de wonderlijke tovermacht der muziek gebruikten voor hun kinderlijke spelen; die zich verbeeldden dat ze door middel van klankenreeksen locomotieven konden uittekenen of ‘Gläser Bier in Tönen suggestiv deutlich machen’,³⁵ of bergtoeren en beschuitenmet-muisjes in de hersenkronkels hunner toehoorders zouden oproepen.

Helemaal zo dwaas is deze fase natuurlijk niet. Vóór de elektrische trams reden, vóór iedereen kon meepraten over stopcontacten, bajonetfittings en kortsluiting, heeft men jarenlang met Leidse flessen en stukjes vlierpit gespeeld. En ook nu weer - gelooft men dat de radiotelefonie, die geheimzinnige kracht, voor het gemiddelde der tegenwoordige mensheid meer betekent dan een spelletje?

Laten wij Honegger dus laten spelen met zijn locomotiefje. Het klinkt heel aardig en het duurt korter dan een scherzo van Brahms. Het aardige van dit soort programmamuziek is dat Pacific 231 precies even goed Lever du jour kon heten, of De Lawine, of Groeiend Ongemak. Het stuk is één progressief crescendo en drukt dus alles uit wat een crescendo zoal uitdrukken kan...

34 Zie de recensie in het RN van 15 juni 1926.

35 Pijper heeft deze uitspraak waarschijnlijk gelezen in de bundel Kunstwerken en kunstenaars van criticus H.L. Berckenhoff. Zie voetnoot 161 bij de recensie van 21 januari 1920.