Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 165]

Concertgebouw
25 oktober 1926 (RN)

Concertgebouworkest o.l.v. Pierre Monteux (21 oktober 1926)
Beethoven: Ouverture Leonore nr. 3
Beethoven: Vierde pianoconcert (solist: Harold Bauer)
Rimski-Korsakov: Shéhérazade

Dit was het derde programma en alreeds de tweede halve Beethoven-avond. Verleden week: de Tweede symfonie,²⁹ ditmaal de Derde Leonore en het Vierde pianoconcert.³⁰ Voor de volgende donderdag staan het Derde pianoconcert en de Ouverture Zur Weihe des Hauses ons al dreigend op te wachten. Er schijnt geen ontkomen aan. En dit is om verschillende redenen betreurenswaard. Beethoven was gewis een groot componist, maar er zijn grenzen. Men zal niet onderstellen dat Beethovens werk door deze al te grote bedrijvigheid dood kan worden gespeeld, maar het is, zelfs in een herdenkingsjaar, niet aanbevelingswaardig aan Beethovens nagedachtenis nóg meer privileges toe te kennen dan alreeds geschied is. Monteux begint nu in dit tempo - wat moet er in het voorjaar dan van terechtkomen? Er zijn toch maar negen symfonieën, maar vijf pianoconcerten, enzovoort...

Wij zouden Beethoven niet gaarne missen, doch de mens zal bij dit brood alleen niet leven...

Wij kennen Beethovens idioom, wij zijn vertrouwd geraakt met zijn gedachtewereld, wij hebben duizend en één begrippen-Beethoven doorgewerkt; gipsafgietsels van ettelijke Beethoven-beeldjes versieren de huiskamerlijke piano's, naast de familieportretten en het bloemvaasje; Beethovens dodenmasker staart u aan in alle ‘artistieke’ kamers; ge kunt de Sonate pathétique kopen in anderhalfhonderd uitgaven, van dertig centen af; de bioscoopstrijkjes hebben hun nut van het Andante uit de Vijfde, als het over moederliefde en zo gaat; het schoenlappertje op de hoek neuzelt 's zondags Adelaide³¹ uit zijn verkouden harmonium en als er iemand met iets te lange haren op lijn vijftien stapt, wordt hij door de conducteur voor Beethoven uitgemaakt.

Men vraagt zich af waarmee deze grote componist dat soort voetbalveldpopulariteit verdiend heeft.

Ach, het is populariteit en toch weer geen populariteit. Als Beethoven vandaag leefde, zou men hem, zonder de tussenkomst van een erecomité, kalm laten verhongeren, tenzij hij praktisch mens genoeg was om dure lessen te geven en al wat daarbij behoort.³² En dat zou hem, met zijn doofheid, kwalijk afgegaan zijn... Beethoven zou

29 Voor dit concert van 14 oktober 1926 schreef Pijper de programmatoelichting op Beethovens Tweede symfonie (zie boven).

30 Voor dit concert van 21 oktober 1926 schreef Pijper de programmatoelichting op Beethovens Vierde pianoconcert (zie boven).

31 Adelaide, op. 46 (1797). Lied op tekst van Friedrich von Matthisson.

32 Pijpers vriendin Saar Bessem vertelde dat hij een aantal leerlingen had voor privélessen compositie. Als hij van iemand af wilde, vooral omdat hij er niets in zag, verhoogde hij het lesgeld. Eén leerling heeft het tot het laatst toe volgehouden, ondanks de astronomische bedragen die hij moest betalen.

[p. 166]

op dit ogenblik, in deze samenleving, geen spoor van kans hebben. Want men moet bedenken dat Beethoven tegenwoordig ongeveer zo ‘onbevredigend’ (voor de oren der tijdgenoten) zou componeren als Wagner in 1860, Debussy in 1900, Stravinsky in 1915. Dat is een punt dat maar al te vaak vergeten wordt. Berlioz kon in het Parijs van 1840 niet aan het woord komen, omdat daar anderen, geringeren, ‘in de mode’ waren. Hoe zal men uitmaken dat er op het ogenblik geen grote componisten leven en werken? Hoe wil men dat ooit kunnen bewijzen? Er komen zo goed als geen andere componisten aan de beurt, omdat Beethoven zo schromelijk ‘in de mode’ is!

Afgezien van deze overwegingen mogen wij vaststellen dat Harold Bauer met het Vierde concert een fabelachtig succes oogstte. Het was zeer beheerst, hier en daar nogal droog, het laatste deel wat nadrukkelijk syncoperend.

Na de pauze ging Rimski's Shéhérazade in een superieure uitvoering.