Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Muziekbesprekingen
oktober 1926 (De Muziek)

Raccolta di liriche da camara, zang en piano
Ricordi, Milaan. Lire 40

Dit is een verzameling van veertien modern-Italiaanse liederen, van Alfano, Casella, Davico, Malipiero, Pizzetti, Respighi, Tommasini en Zandonai. De bekende Italiaanse musicoloog Guido M. Gatti schreef een korte biografische en bibliografische schets van elk der auteurs, zodat het werk, naast onmiskenbare artistieke kwaliteiten, ook nog didactische eigenschappen bezit.¹⁸ Zangers en zangeressen die, gedachtig aan Mahlers opmerking ‘Das Wichtigste in der Musik steht nicht in den Noten’¹⁹, niet slechts de vocale partijen uit dit ruim honderd pagina's tellende boek hebben bestudeerd, kunnen zich tevreden stellen met het besef dat zij in zo kort een bestek meer van de tegenwoordige Italiaanse vocaalmuziek hebben geleerd dan zij in drie of vier concertseizoenen bij elkaar konden horen.

Het zijn niet de meest progressivistisch-georiënteerde Italiaanse werken die in deze bloemlezing hun plaatsen vonden. De beide liederen van Casella (van 1923)²⁰

18 Guido Maria Gatti had in 1920 Musicisti moderni d'Italia e di fuori gepubliceerd en kon beschouwd worden als de deskundige op het terrein van de moderne Italiaanse muziek.

19 Zie voetnoot 4 bij het essay van maart 1924.

20 Due liriche, op. 39.

[p. 156]

zijn zelfs archaïserend en zijn vaak gecompliceerd schijnende maatwisselingen blijken bij nauwkeurige beschouwing zeer voor de hand liggende uitbreidingen en verkortingen te zijn. De in muzikaal opzicht belangrijkste liederen zijn wel Pizzetti's Tweede Sonetto in morte di Madonna Laura (woorden van Petrarca) en de Sonetti del Berni van Malipiero.

Opmerkelijk is hoe voortreffelijk de teksten van deze zo ver uiteenlopende muziekstukken in de regel zijn.

Resumerend: een boek dat een plaats verdient naast en zelfs boven de honderd en één Arien-Albums, Liederschätze en andere verzamelingen.

Franco Alfano: Sei liriche, zang en piano
Ricordi. Lire 20

Alfano is in de eerste plaats Napolitaan. Dit is zijn meest opvallende wezenskarakteristiek. Het is altijd enthousiast, wat mateloos, wat grof. Als musicus zou men hem vooral: operacomponist moeten noemen. Zijn Napolitaanse eigenschappen predestineerden hem als het ware voor de opera: één goedgeplaatst enthousiasme is daar meer waard dan tien melodische (of ritmische of constructivistische) trouvailles; het mag niet te geciseleerd wezen, anders bereikt de intentie, over het voetlicht heen, de hogere rangen niet. Het mag, om dezelfde reden, ook nimmer bezonnen, teruggehouden zijn. De opera stelt nu eenmaal andere eisen dan de concertzaal.

Hieruit volgt reeds dat Alfano's liedcomposities aan zekere ‘concert’eisen niet voldoen. Het is wél geïnspireerd, de verschillende plans der gedichten staan perspectivisch voortreffelijk opgesteld. Maar de muren der concertzalen, op hun beurt, staan wat te dicht bij elkaar voor deze kreten en exclamaties. Elk lied is een voorstudie voor een hele akte opera. En men krijgt de gedachte dat een onder het podium geplaatste piano, naar het voorbeeld van het Bayreuth-orkest, voor niet-Italiaanse stemmen wellicht de enige oplossing van de dynamische problemen zou zijn. Er staat overweldigend veel fortissimo in...

Mario Castelnuovo-Tedesco: 1830, trois chansons de Musset (1925), zang en piano
Ricordi. Lire 8

Castelnuovo, hier vooral bekend door zijn Stelle cadenti en Coplas, heeft in dit nieuwe werk het neoclassicisme uit een andere hoek beluisterd. Hij componeerde drie Chansons van Alfred de Musset op thema's van J.S. Bach. Het coloriet en de declamatie werd van deze tijd; maar de muziek zelve stond eertijds in een Engelse suite, in de Partita in Bes en in Das wohltemperierte Klavier.

Psychisch is dit alles helemaal het Ave Maria van Gounod.

Amusant is het wél.

Maar dat was dat Ave Maria dertig jaar geleden ook nog, voor sommige melomanen.

[p. 157]

Mario Castelnuovo Tedesco: Quattro scherzi (1924), zang en piano
Ricordi. Lire 20

Dit is nog de Castelnuovo van die prachtige volksliederen, de Coplas en de Stelle cadenti, waarmee Berthe Seroen voor een aantal jaren zijn naam plotseling in Nederland bekend maakte. Ik weet geen enkele modern-Italiaanse auteur die met zo geringe middelen zulke ontroerende vocale nuances weet te scheppen. Deze vier Scherzi zijn vier meesterstukjes: niet groots, niet overweldigend, doch volmaakt in hun eenvoud. Het vierde, Ballatella, is wellicht wat te sterk geïnspireerd op Debussy's Ballade des femmes de Paris, doch het coloriet en de zonnigheid van het geheel is volstrekt persoonlijk. Het zijn de allerbeste Italiaanse liederen van de laatste tijd.

Paul Pompe: Vier Lieder
Alsbach & Co. f 1,20

De teksten zijn uit Hans Bethges Nachdichtungen japanischer Lyrik. Dat staat er niet bij; wél de ondertitel Japanischer Frühling. Een en ander is precies even Japans als Mahlers Lied von der Erde Chinees of Mottls Rameau-suite Frans is. Het is namelijk meer Duits: dominantenharmoniek met toegevoegde sext. Het is bovendien harmonisch nogal stuntelig: de vijfde en zesde maat van het eerste stukje en de corresponderende plaats aan het slot. Melodisch en ritmisch is het minder.

Het da capo in het laatste liedje: ‘Wir warten schon so lang, so lang’, werkt niet zeer gunstig, evenmin als het ad libitum - voor vrouwelijke en voor mannelijke zangers? - ‘Seit ich im Traum (den Mann) (das Weib) seh, (das) (den) ich liebe.’ Dergelijke handigheden hadden meer reden van bestaan bij operaduetten van Rossini of Meyerbeer ‘Ja ik min (hem) (haar); ja (zij) (hij) mint mij.’ En de dichter Tomonori heet bij Pompe tweemaal Pomonori, iets wat het effect overdreven vegetarisch maakt.²¹

Het is niet van talent gespeend beginnerswerk. Maar nog erg in het begin.

21 Snel uitgesproken klinkt ‘pomonori’ als ‘pomodori’ (tomaten).

Dina Appeldoorn: Drie liederen
Alsbach & Co. f 1,50

Het is zeker dat Vondel voor de musici tegenwoordig meer betekent dan voor de dramaturgen. Vondels dramaturgie toch is alleen bestaanbaar door het gehalte aan lyriek: zijn talenten waren onmiskenbaar op het gebied der lyrische dichtkunst, terwijl zijn toneelwerken vele constructiefouten vertoonden. Het is ook opvallend dat de reien uit zijn treurspelen poëtisch zo veel hoger staan dan de berijmde dialogen.

Mej. Appeldoorn gaf haar composities op drie gedichten van Joost van den Vondel bij Alsbach uit. Het zijn de Harpzang van David, Schone leli en Uitvaart van Orpheus. Niet Vondels schoonste lyriek.