Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Muziekfeest te Zürich III²²³
25 juni 1926 (Algemeen Handelsblad)

Het concert van maandagavond was gereserveerd voor de hedendaagse koormuziek. Twee werken kwamen tot uitvoering: Le miroir de Jésus van André Caplet en een Geistliche Musik van Felix Petyrek.

Wij zouden niet kunnen zeggen dat de grotere oratorische muziek er schraal afkomt dit jaar. Vier grote koor- en orkestwerken: deze twee en dan, verleden week, nog Kodály's Psalmus hungaricus en Le roi David van Honegger. Het is ook allemaal bijbels of althans religieus getint. En het opmerkelijkste bij dit verschijnsel is wellicht nog: dat alle vier de componisten van totaal verschillende premissen uit op het grote, kerkelijk getinte koor- en orkestwerk te land kwamen.

André Caplet is de meest religieuze, in de traditionele zin van het woord, Honegger de meest profane. Daartussen staan de Hongaar Kodály, die vooral een profetisch patriot lijkt, en de Tsjech Felix Petyrek, die zijn Litanei ‘einer persönlich-religiösen Betrachtung entsprungen’ noemt. De laatste strofen van zijn merkwaardig individualistische, aculturele ritus (het Chor der Ungeborenen) luidt:

Geschwungen ist
Das Weltenrad
Von Jesus Christ,
Komm, Kamerad.

De Litanei van Petyrek is om meer dan een reden merkwaardig. Het komt mij voor dat deze componist (een technicus, vakman als slechts weinigen, een doorgewinterd contrapuntist, wiens fuga's en andere polyfone muzieken tienmaal uitgerekender zijn dan die van Reger - en bijna even droog!) er als eerste in is geslaagd een absolute volkskunst - ‘Proletkunst’ heet dat in Duitsland - te realiseren, die volkomen van

223 Deze bijdrage van Pijper is geschreven op 23 juni.

[p. 113]

deze tijd schijnt en toch historisch verband toont. Historisch verband, niet met de Liedertafel of de Biergartenkapelle, maar met de meesterwerken der voorbije perioden. De vraag of de componist Petyrek zich in deze Litanei als een kunstenaar heeft geopenbaard - zijn vroegere piano- en kamermuziekwerken waren de prestaties van een groot muziekbeheerser, niet van een kunstenaar - moet helaas weer ontkennend worden beantwoord. In potentie is Petyrek een artiest, in prestatie nog altijd niet. Daar blijft te veel vast zitten, te veel blijft ongezegd. Hij is te geremd in zijn uitingen.

Maar het is een zeer opmerkelijk opus, die Litanei. Hij gebruikt een eigenaardigverdeeld gemengd koor (mannenstemmen overheersen), een jongenskoor, een paar trompetten, harpen, klokken en slagwerk. Het werk bestaat uit driemaal drie delen: ten eerste: de Anrufung der heiligen Dreifaltigkeit, de Anbetung Mariä, het Fegefeuer. Ten tweede: Beschneidung, Lied der Büsserinnen, Lied zum heiligen Herzen Mariä. Ten derde: Anrufung, Engelchor, Schlusschor.

De eerste twee delen van het eerste onderdeel zijn in een vrij normale a-cappellastijl geschreven. Veel halfgesproken psalmodie van het Priesterkoor (zeven solotenoren), doch als geheel wat grauw, wat monotoon. Het derde stukje, Fegefeuer, is voortreffelijk van koorbehandeling: de ‘Arme Seelen’, die bijna steeds op één toon voor zich heen prevelen. Maar slecht en goedkoop is de obligate slagwerkpartij, die aan het vagevuur meer verschrikking tracht bij te zetten. De koperpartij kon bijna van Berlioz zijn (Requiem), de slagwerkpartij niet van Whiteman...²²⁴

In het tweede deel trekt de behandeling van het vrouwenkoor (Lied der Büsserinnen) sterk de aandacht. Het is bijna vrolijk van onpersoonlijkheid en werkt daardoor prachtig dramatisch in het verband. Het Lied zum heiligen Herzen Mariä is streng antifonisch gehouden, misschien wat gewild archaïserend. Dan zakt de belangrijkheid: Anrufung en Engelchor zijn vrij onbeduidend, maar het slotkoor daarentegen, dat hier en daar achttienstemmig is opgebouwd, in een geheel persoonlijke contrapuntische stijl, behoort tot het allerbeste wat in jaren voor koor werd geschreven. Daar is ook de behandeling van de klokken meesterlijk. Dit slotkoor is het voornamelijk dat zo sterk op de instincten der menigte werkt. Het bracht de zaal onder een geweldige spanning en ik zou wel eens willen weten hoe een Nederlands concertpubliek erop zou reageren.

De koorleider die het initiatief neemt om deze winter Kodály's Psalmus hungaricus en de Litanei van Petyrek uit te voeren in Amsterdam, kan er zeker van zijn dat zijn werk geen vergeefse moeite zal blijken!

Le miroir de Jésus is de polaire tegenstelling van Litanei. Hier is alles klankschoon, alles diafaan gemaakt, alles uitgesponnen.

Maar het is geen sterk werk. Debussy's exempelen (Martyre de Saint Sébastien) hebben niet bevruchtend gewerkt op de geest van André Caplet. Debussy's accenten zijn te a-christelijk, te apollinisch, om ooit te kunnen passen onder de ‘petits poèmes

224 Juist op dat moment gaf het jazzorkest van de Amerikaan Paul Whiteman concerten in Nederland: op 22 en 24 juni 1926 in het Kurhaus (Scheveningen) en op 23 juni in het Amsterdamse Concertgebouw.

[p. 114]

sur les saints mystères du Rosaire qu'Henri Ghéon composa et qu'André Caplet de musique illustra’, zoals het vrouwenkoortje ter inleiding zingt. Het is prachtig geciseleerd, stijlvol, sober, rustig, al wat ge maar wilt. Maar het wordt na enkele delen onredbaar vervelend en het herbergt te veel gevoeligheden die alleen voor de componist hun waarde hadden. Een kunstwerk, een wonderding, werd het ten slotte niet: het werd een rozenkrans van vijftien versjes - muzikale ontroering die al te zelden tot muziek kristalliseerde. Alle details zijn op zichzelf bewonderenswaardig, maar er is geen spoor van contrastwerking - en ons oordeel wordt wellicht te hard daardoor, voor het al te broze werk.²²⁵

225 Op 25 juni stond in het Algemeen Handelsblad, onder het kopje ‘International Society for Contemporary Music’, nog de volgende mededeling: ‘Op de gedelegeerde vergaderingen die tijdens de muziekfeesten in Zürich zijn gehouden en die bijgewoond werden door vertegenwoordigers uit Engeland, Frankrijk, Duitsland, Nederland, Oostenrijk, Italië, Roemenië, Polen, Zweden, Noorwegen, Denemarken, Spanje, de Verenigde Staten, Tsjechoslowakije en Joegoslavië werd besloten: dat het muziekfeest 1927 in Frankfurt zal plaatsvinden. De internationale jury, die voor 1926 bestaan had uit Honegger (Zwitserland), Straram (Frankrijk), Bliss (Engeland), Scherchen (Duitsland) en Szymanowski (Polen), is voor 1927 aldus samengesteld: Straram (Frankrijk), Simonsen (Noorwegen), Alois Hába (Tsjechoslowakije), Sir Henry Wood (Engeland) en Philipp Jarnach (Duitsland). De substituut-leden der jury zijn, in volgorde van oproeping: Louis Gruenberg (U.S.A.), Pijper (Nederland), Fitelberg (Polen), Béla Bartók (Hongarije) en Mario Labroca (Italië).’ Sir Henry Wood is in de jury van 1927 om de een of andere reden vervangen door Louis Gruenberg. Willem Pijper zat later in de jury van 1929.