Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Zomer-volksconcerten
8 juni 1926 (RN)

Het eerste van de reeks zomerconcerten in het Concertgebouw was vooral belangwekkend, en, blijkbaar, belangstellingwekkend, door het feit dat wij Pierre Monteux weer aan de dirigentenlessenaar vonden. Verwelkomd door een ovatie van de volle zaal, toegejuicht met frenetie na elk werk, kan hij er zich van overtuigd houden dat ook (of: in de eerste plaats?) het hoofdstedelijk volksconcertenpubliek tot zijn getrouwe aanhangers behoort.

Het programma was licht, ditmaal. Men heeft nog enkele noviteiten beloofd (donderdag aanstaande bijvoorbeeld een onbekende suite van Georges Enesco), doch de reeks die men Haydn-Mozart-cyclus doopte (what is in a name?), begon met de Dertiende symfonie van Haydn, het D-majeur concert voor viool van Mozart en Shéhérazade van Rimski-Korsakov.¹⁹⁴

Schmuller heeft het concert van Mozart zeer fortuinlijk gespeeld. Daar waren enkele diapason-deraillementen, met name in het eerste deel. Maar het geheel werd een gave en stijlvolle prestatie. Schmuller heeft in het afgelopen seizoen herhaaldelijk zwaarder taken op zijn viool genomen, doch hij heeft nimmer gelukkiger gemusiceerd.

De symfonie van Haydn deed het eens te meer betreuren dat Haydns muziek nu eenmaal het epitheton ‘klassiek’ draagt. Die muziek is, nu nog, nieuwerwetser dan

194 De Dertiende symfonie was toen een gebruikelijke aanduiding vanwege de nummering in de uitgave van Breitkopf & Härtel. Bedoeld is de Symfonie nr. 88 in G. Het vioolconcert van Mozart zal het vierde in D, KV 218, geweest zijn.

[p. 95]

Beethoven. Dat wil zeggen: minder verouderd. Onze actuele Franse nieuwlichters, Poulenc, Auric, Durey, het zijn oude mannetjes, sukkelende, aftandse grijsaards, naast de oude pruik, de lakei Haydn. Haydn had meer geest, meer vivaciteit in zijn pink dan alle klassieke Duitse componisten in hun gezamenlijke lichamen en wanneer Wagner zijn leven lang geen andere vergissing begaan had dan zijn bekende grove en hersenloze kwalificatie van Haydn (‘de geketende demon der muziek, spelend met de aangeboren kinderachtigheid van een kindse oude’),¹⁹⁵ dan zou deze ene reeds voldoende wezen om de theorieën van de meester van het Gesamtkunstwerk met meer scepsis dan geestdrift te gaan bestuderen.

Men beschouwt Haydn graag als de Oostenrijker par excellence. Zou het niet waarschijnlijker zijn dat hij zigeunerbloed in de aderen heeft gehad? Daar is ten eerste zijn on-Europese zorgeloosheid en het volstrekt merkwaardige mengsel van onwetendheid en geïnitieerdheid, waaruit zijn wezen bestond. En dan is daar nog zijn naam. Zou zijn grootvader niet nog Heide, dat is zigeuner, geweest zijn?

Voorlopig is dit hier een onbewijsbare stelling, een hypothese. Maar de feitelijke mededelingen die ons de musicologen leverden over de relaties, de afstammingen der grote kunstenaars, zijn zonder uitzondering ook zo provisorisch, dat zij zelfs geen schema van beschouwing opleveren kunnen. Het is wellicht nuttiger, en zeker is het boeiender, over dit soort dingen van tijd tot tijd eens wat te fantaseren, dan feiten en feitjes na te pluizen...

Haydn lijdt, in onze trage memories, onder dezelfde triangulatiedwang die ons alle fenomenen in bosjes van drie bij elkaar laat binden: Aischylos, Sophokles, Euripides, de drie antieke dramaturgen - maar Euripides had evenveel van Aischylos als jhr. Van Riemsdijk van Shakespeare. Of Bach-Beethoven-Brahms, die alleen de B gemeen hebben en verder alleen maar verschillen vertonen. Zo ook Haydn-Mozart-Beethoven.

Men moest Haydn toch zo langzamerhand eens voor een meester op zichzelf gaan houden. Hij betekent heel wat meer.

195 Dit citaat is niet getraceerd.