Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 39]

Kamermuziek van Prokofjev⁹⁸
22 december 1925 (RN - De Stemvork)

Concertgebouw-Kamermuziek (19 december 1925)
Sergej Prokofjev (piano)
Prokofjev: Derde pianosonate in a, op. 28
Moesorgski: Tableaux d'une exposition
Mjaskovski: Bizarreries
Prokofjev: Tweede pianosonate in d, op. 14
Prokofjev: Drie Gavottes, Mars en Scherzo uit De liefde voor de drie sinaasappelen
Prokofjev: Preludium, op. 12 en Toccata in d, op. 11

‘De vierde avond van de Concertgebouw-Kamermuziek was bijna geheel gewijd aan pianomuziek van de Russische componist Sergej Prokofjev. Daardoor werd onze blik op de figuur Prokofjev niet onbelangrijk gecompleteerd; en bovendien speelt deze componist voortreffelijk piano.

Zijn pianospel - in eigen werk vaak wat zeer nuchter - wist Prokofjev in vier van de tafereeltjes uit Moesorgski's Tableaux d'une exposition te sublimeren tot een gamma van fraaie halftinten en krachtige fonds. Ik kan mij niet herinneren die stukken ooit beter gehoord te hebben. Ook in de drie Bizarreries van de (nu goed veertigjarige) Mjaskovski was het dikwijls voortreffelijk van coloriet. De stukjes zijn overigens volmaakt onbeduidend en men kan het slechts bejammeren dat de fenomenale pianist, die de Russische componist Prokofjev is, van de andere Russische componisten van zijn generatie slechts zo een bijzakelijkheidje meende te moeten of mogen laten horen. Het zou geïnteresseerd hebben, van hem Stravinsky's Sonate of diens Piano-rag-music of de Ragtime te horen.⁹⁹ Hij zou met de uitvoering van een der laatste pianosonates van Skrjabin uitermate geboeid hebben. En zo is er meer.

Wat wij dus vooral te horen kregen, was: Prokofjev. Prokofjev van opus 11 tot opus 34. Veel evolutie zit daar niet in. Instructief waren in dit opzicht vooral de drie Gavottes, opus 12, 25 en 32. De oudste, de middelste, de jongste verschillen psychisch een weinig: het gamma werd onrustiger, het coloriet vlekkiger. Muzikaal wijzigde zich niets: de musicus Prokofjev van opus 32 heeft niets anders of meer te zeggen dan de man van opus 12. Het groeide niet, het vertroebelde. Dit is de evolutie die zich voltrekt in een glas water dat ge op een zomerdag buiten laat staan in de zon. De inhoud verminderde door verdamping, doch niet door concentratie, en de helderheid ging erop achteruit. Het is niet eens een storm in dat glas water...

Zo is de Derde pianosonate, opus 28, korter dan opus 14, de Tweede. Doch niet gespannener, niet concieser. Kortheid is een deugd, wanneer die voortkomt uit Bezinning; niet wanneer de motivering is: Beperking.

98 Zie voetnoot 93 bij de vorige bespreking.

99 De Sonate is van 1924, de Piano-rag-music van 1919 en Ragtime van 1918.

[p. 40]

Deze muziek klinkt overigens goed. Ze is goed voor het instrument piano gedacht en goed daarvoor gerealiseerd. Het klinkt niet ouderwets: men hoort er geen post-Wagner en geen na-Brahms in. Het is dikwijls speels en er is bijna altijd gang.

En dus ligt het voor de hand dat dit werk een publiek succes mocht oogsten. Ziehier toch, orakelt Mejuffrouw Hoofdeloos Publiek, een moderne muziek die niet “vals” klinkt. Prokofjev mag er zich naderhand op beroemen een der obstakels geweest te zijn die zich hebben geplaatst op de weg naar een vrijer, een waarlijk modern muziekvoelen in dit land.’

Zullen wij het ‘modernisme’ van Prokofjev aanvaarden en de renovaties van anderen verwerpen? Zullen wij de consequenties van een figuur als Debussy niet aandurven en het bankroet van majeur en mineur negeren ten behoeve van de gedresseerde wilde beesten uit Prokofjevs zoölogische verzameling? Het ware wel gemakkelijk - doch de historie zou ons in het ongelijk stellen. De muziek zal zich niet meer ontwikkelen op de terreintjes die Prokofjev beploegt en bebouwt. Hij plukt de laatste oogst. Doch andere zaden kiemen en andere akkers zijn in cultuur gebracht. Wij zullen zonder Prokofjevs graan door de winter moeten zien te komen...