Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 830]

Antwoord op een ingezonden brief van W.V.A. van Ede van der Pals
Naar aanleiding van Tivoli-concert - Barend Renden (12 februari 1922)¹
25 februari 1922 (UD)

Mijnheer de hoofdredacteur!
Beleefd verzoek ik u om enige plaatsruimte in uw veelgelezen en gewaardeerd dagblad. In de hoop dat dit toegestaan wordt, dank ik u ten zeerste bij voorbaat.
Het geldt hier enige zinsneden uit de recensie van het laatste Tivoli-concert, en wel betreffende het concertstuk van Glazoenov; let wel: niet over de uitvoering zelf.
De heer Pijper schrijft daarover onder andere: ‘Het is geen werk waaraan men de bijzondere pianistische disposities van een solist kan beoordelen. Het is evenmin een werk waarvan de reproductie u de psyche van de herschepper moet doen horen. Het is, ten slotte, geen concert dat exorbitante eisen stelt aan des solisten muzikaliteit.’
Dit schreef hij, en werkelijk, ik begrijp niet waarom, want mijns inziens kan men dat van geen enkel concertstuk zeggen. (Ben ik erg dom?)
Glazoenovs muziek, zijn klanken, zijn vreemde opbouw, zijn zielsgedachten - wat is anders de muziek? - vragen mijns inziens juist, evenals die bijvoorbeeld van Saint-Saëns en Debussy, een hoog ontwikkelde muzikaliteit van de speler, een fijn gevoel en een correcte beheersing, want zijn die niet aanwezig, dan maken dergelijke composities op de toehoorder - meer of minder vreemd staande tegenover de Modernen - zeer onaangename, storende, wenkbrauwfronsende indrukken (terwijl dat bij composities der klassieken veel minder het geval zal zijn, in elk geval niet zo hinderlijk). Een stuk van Beethoven bijvoorbeeld zal door een en dezelfde persoon veel eerder behoorlijk gespeeld worden dan een van Debussy. De klankenformatie der modernen is minder eenvoudig dan die der klassieken, is minder bevattelijk, eist een zeer nauwkeurige aanslag, ook een zeer nauwkeurige relatieve aanslag, de voordracht is daardoor veel lastiger, en moet de speler dan niet juist wél muzikaal zijn om een dergelijk werk tot haar recht te doen komen?
De moderne klankencombinatie staat tegenover die der klassieken als het ware de politiek tegenover de waarheid; om politiek te kunnen zijn, wordt in de eerste plaats geestelijke fijnbesnaardheid geëist. Zo behoort men om de modernen te vertolken muzikaal fijnbesnaard te wezen; deze eis treedt bij de modernen veel eerder op de voorgrond dan bij de klassieken (genre Bach uitgezonderd).
Verder: net zo goed als men bij het ene muziekwerk de bijzondere pianistische disposities van een solist kan beoordelen, net zo goed kan dat bij elk ander werk geschieden, ja, bij een werk waarbij de muzikale gevoelszenuwen zelfs verfijnd behoren te zijn, kan dat veel eerder, kan het juist.
Iemand die bijvoorbeeld slechts technisch ontwikkeld is, zal mijns inziens moeten afblijven van Glazoenov, Debussy, Saint-Saëns, Ravel en anderen, want dat wordt niets.

1 Pijpers bespreking van dit concert is te vinden op p. 640-642 van dit deel.

[p. 831]

Het zou een klankenmassa worden, zo onoverzichtelijk en zo schreeuwend van kleur, dat het een heiligschennis zou zijn tegenover de mijmerende componisten, een afschuw voor de toehoorders. Gevoel, muzikaliteit vragen vooral deze mannen, en daarnaast techniek, maar niet omgekeerd.
En waarom zou in Glazoenovs compositie de psyche van de herschepper niet naar voren kunnen komen? De speler zal het doen zonder dat hij het weet, het is een natuurlijke dwang. Bij elke compositie toch - mooi of niet - zal de herschepper zijn persoonlijk cachet aan de vertolking geven, waarom zou dit dan niet opgaan voor Glazoenovs concert?
Mogelijk kan de heer Pijper gelegenheid vinden mij hierop eens antwoord te geven; misschien ben ik stom, maar wil graag wijzer worden.
Hoogachtend,
W.V.A. van Ede van der Pals
Utrecht 17 februari 1922

Het doet mij leed dat ik ook deze inzender weer moet verwijten dat hij niet goed genoeg las. En secundo zijn zijn misverstanden ten opzichte van de zogezegd modernen nogal curieus.

Het polemische deel van zijn stukje richt zich tegen mijn opmerking naar aanleiding van Glazoenovs concert. Nog eens dus: het is geen stuk waaraan men de pianistische dispositie van de solist kan beoordelen. Omdat: het soort pianistiek nogal van hetzelfde kaliber blijft en niet van een bijzonder opmerkelijke kwaliteit is. De echte pianotechniek verschijnt bij de wezenlijke meesters voor het instrument (zeg: Chopin, Liszt) honderdmaal veelzijdiger gefacetteerd, dus: boeiender, dus: kans ter beoordeling gevende. Verder: de reproductie doet u de psyche van de herschepper niet kennen. Omdat: deze zeer onbelangrijke klankenreeksen geen ziel herbergen, geen ziel zijn, doch: stokpaardjes. Formele stokpaardjes, esthetische stokpaardjes - dramatisch of lyrisch, maar altijd tussen aanhalingstekens. (O, u behoeft me niet dadelijk te geloven!) Ten slotte: het stuk stelt geen eisen aan de muzikaliteit van de solist. Hierom: de muzikaliteit, de vreugde aan de klank, aan het opgezweepte of gedragen ritme krijgt geen kans in dit concert. Een artiest maakt, herschept een Furiant van Dvořák, een G'schichten aus dem Wiener Wald. Een concert van Glazoenov kan men hoogstens spelen: dat is min of meer vrij opzeggen van voren naar achteren. Ziezo. Dit stond nu eigenlijk al in de kritiek op het stuk... Ik kan hieraan toevoegen dat er veel meer gronden nog zijn voor mijn afwijzende houding. Men herkent geen pianist, geen artiest, geen muzikant. Nee - maar hebt ge u dan niet gerealiseerd hoe dat orkest van Glazoenov klinkt? Om een solist te beoordelen moet men hem gehoord hebben, nietwaar? En gehoord, anders dan vulstemmen spelende of overleidinkjes fabriekende. Hebt ge u dan niet gerealiseerd hoe de solist onophoudelijk 100 procent van zijn dynamisch kunnen moest geven om het maar uit te houden?

Het zou misschien nog belangrijk kunnen zijn om de geachte inzender te volgen op zijn dwaaltochten naar aanleiding van ‘de modernen’. Doch dat is hier onmogelijk

[p. 832]

en overbodig: de premisse deugde niet. De geachte inzender spreekt tweemaal het vermoeden uit dat het hem aan onderlegdheid in deze materie mangelt - en ik vrees dat hij gelijk heeft. De kolommen van het Dagblad nu zijn niet de meest geschikte plaats om deze leemten aan te vullen. Want: Glazoenov te noemen (en nog wel ‘modern’ te noemen) in één zin met Saint-Saëns, Debussy, Ravel (bien étonnés...), staat gelijk met te spreken van ‘de Haagse Schildersschool van '80, waarvan de leiders waren Vincent van Gogh, Jan Steen, Ruusbroec, Theo van Doesburg en Lodewijk van Deyssel’. Zo iets van de klok en de klepel. Het zou inderdaad te ver voeren. Ter oriëntering alleen dit: Glazoenov behoort tot de neoklassieke richting der romantische school, komt dus chronologisch een jaar of dertig onder Wagner. Laat ons dus Debussy sparen; er wordt al te veel met hem gesold!!...

[p. 833]

Maurice Ravel en Albert Roussel.
Deze door Valentijn Edgar van Uytvanck vervaardigde houtsnedes zijn gepubliceerd bij Pijpers artikel in Groot Nederland van november 1922.

[p. 834]

Evert Cornelis - dirigent en pianist.

Alphons Diepenbrock (1862-1921).
(collectie Odilia Vermeulen)

[p. 835]

Het Utrechtsch Sextet bestaande uit Cor Kwant (fluit), Johannes Vink (hobo), Hans Helmke (klarinet), Max Rood (fagot), Hendrik Altink (hoorn) en Willem Pijper.

De oprichtingsvergadering van de ISCM vond plaats in Salzburg.
Voor het Festspielhaus een aantal van de initiatiefnemers, v.l.n.r. Paul Hindemith, Rudolph Réti, Ethel Mary Smyth, Paul A. Pisk, Willem Pijper, Egon Lustgarten, Egon Wellesz, Anton Webern, Karl Horwitz, Hugo Kauder.