Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 813]

Utrechtsche Kunstkring
Tweede concert: Madrigaalvereeniging
28 maart 1923 (UD)

Madrigaalvereeniging o.l.v. Sem Dresden
Werken van Monteverdi, Du Caurroy, Claudin Le Jeune, Diepenbrock, Roussel, Debussy, Ravel e.a.

Dresden had voor dit programma (Franse, Hollandse, Oekraïense volksliedjes, werken van oude Fransen en Italianen - Monteverdi, Du Caurroy en Claudin Le Jeune - van Diepenbrock en nieuwere Franse meesters: Ropartz, Roussel, Debussy en Ravel) een zeer goede en zakelijke inleiding geschreven. Dresden stelt (tussen de regels door, overigens...) tegenover elkaar de kerkelijke of wereldlijke kunst, indirect beïnvloed door het gregoriaans (manifest in het actuele werk van Diepenbrock, Ropartz, Roussel - soms! - en zelfs Debussy) en de wereldlijke of kerkelijke kunst, die haar oorsprongen vindt in het volkslied (Du Caurroy, Le Jeune - en zelfs soms Palestrina). Deze opgegeven vergelijking is uitermate leerzaam: zij accentueert de bijna onbegrensde invloed van het gregoriaans, de almacht der modi boven de tonaliteiten...

Ook tot andere inzichten voert dit programma nog: het verschijnsel valt op dat geen der nieuwere componisten (Roussel niet, Diepenbrock, Ravel, Ropartz, Debussy niet) voor koor weten te schrijven zó als de ten dele anonieme oude meesters. Hun koorstijl is niet minder fraai, doelmatig of zelfs bewonderenswaardig - doch: het werk der ouderen lijkt noodzakelijker voor dit ensemble van vier mensenstemmen gedacht; het is directer. Uit de werken der nieuweren hoort men meer: Beperking. En waarom zouden we Goethes ‘In der Beschränkung zeigt sich der Meister’ voor de zoveelste maal misverstaan en insinueren dat deze werken juist door die (psychische en akoestische) beperking meesterstukken werden?...

De componisten horen tegenwoordig verder en dieper. Maar een tenor bleef een tenor als in 1400, in het gunstigste geval. Een vierstemmig koor beschikt over vier octaven hoogstens; de menselijke stem (zangstem!) onttovert geen andere stemmingen dan voor vier of voor acht eeuwen.

De vocale kunst, de kunst van het schrijven voor menselijke stemmen, schijnt mij wat achteropgeraakt, de laatste paar honderd jaar. Of eigenlijk - de kunst niet: het bleef minstens even kunstig - maar de inspiratie verschaalde wellicht wat. Men is ook te zeer gebonden aan de muzikale materie: zangers die met absolute zekerheid en in volle gemoedsvrede een cis tegen de drieklank c-e-g durven te intoneren zijn - behalve in de Madrigaalvereeniging - nog zeer schaars.

Ik meen wel dat de a-cappellazang zich nog zal kunnen ontwikkelen in de richting die de evolutie der muziek de laatste jaren heeft genomen. Doch men zal dan, om te beginnen, voor de jonge componisten een aantal obstakels uit de weg moeten ruimen. Zoals de zaken op onze conservatoria nu staan, is het vierstemmige a-cappellakoor

[p. 814]

het proefmarmotje voor de Eerst-Beginnenden. Met koor worden al direct geassocieerd de vlijtigste en houterigste proeven van stemvoering, alias Basjes-uit-Hiller...⁴⁰⁸ De componisten die van deze schoolwijsheid volledig vrij kwamen, blijken zeldzamer dan klavertjes-van-vieren. Iemand als Sem Dresden kent de mogelijkheden, ziet de toekomsten die de atonaliteit, de polytonaliteit ook voor de koorzang geopend hebben - doch hoeveel officiële koorleiders zijn ook reeds zover? Hoeveel componisten? Hoeveel zangers, zangeressen?...

Want - nietwaar? - eerlijk gezegd is Ravels Ronde⁴⁰⁹ - een prachtig stukje! - toch eigenlijk instrumentaal-muziek...

Doch laat ons, naar aanleiding van dit concert, niet verdwalen op de akkers der actuele onderscheidingen.

De Madrigaalvereeniging was zwaar gehandicapt door het ontbreken van de heer Rudolf van Schaik, een der tenoren. Het is gepast Jacques van Kempen een compliment te maken voor de wijze waarop hij alleen ‘voor twee’ gezongen heeft. Overigens laat het lot zich niet bedotten: het evenwicht - vijf vrouwen-, drie mannenstemmen - was natuurlijk te labiel!

Het was dus niet onder de beste omstandigheden dat ik de Madrigaalvereeniging in de nieuwe samenstelling te horen kreeg. Ik durf dan ook geen vergelijkingen te maken met andere keren dat ik dit uitnemende ensemble hoorde; ik weet te goed hoe precair dit apparaat van negen mensenstemmen en negen zangersindividualiteiten is. Het apparaat is ook zo kwetsbaar voor pijlen van Pluvius of Boreas⁴¹⁰ - hoe genoeglijk rolt, daarbij vergeleken, het leven des gerusten pianisten of dirigenten niet heen!

Vast staat dat sommige dingen: Oekraïense liedjes, de oud-Franse chansons, Roussel, Diepenbrocks Wanderers Nachtlied, tot de zeer gelukkige prestaties der Madrigaalvereeniging behoorden. Vast staat ook dat Dresdens opvatting van alles wat tot uitvoering kwam, absoluut juist en overtuigend was - gelijk altoos. Het was, alles in alles, een avond die tot de goede herinnering aan dit concertseizoen machtig zal bijdragen.

408 Ferdinand Hiller (1811-1885), componist, dirigent en vanaf 1850 directeur van het Keulse conservatorium, schreef Übungen zum Studium der Harmonie und des Kontrapunkts (eerste druk 1860, tweede druk 1897).

409 Het derde van de Trois chansons uit 1915.

410 Pluvius of Boreas: regen of wind.