Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 809]

Tivoli-concert
15 maart 1923 (UD)

U.S.O. o.l.v. Evert Cornelis
Schubert: Vierde symfonie (Tragische)
Mendelssohn: Ouverture, Scherzo en Nocturne uit Ein Sommernachtstraum
Honegger: Pastorale d'été
Debussy: Marche écossaise

De eerste en oudste noviteit was de zogenaamde ‘tragische’ symfonie in c van Franz Schubert. Het is op twee na de bekendste van Schuberts acht symfonieën. Het meest gespeeld wordt de Onvoltooide, in b-klein - die Debussy eens noemde ‘la symphonie qui ne peut se décider, une fois pour toutes, à être inachevée’.⁴⁰³ Dan de ‘grote’ Symfonie in C - waarbij Schumann zijn motto over ‘Himmlische Länge’ uitgedacht had. Vervolgens deze zogenaamde Tragische. Ik geloofde mijn ogen niet toen ik op het programma las: eerste uitvoering. Ik kon me niet anders voorstellen dan dat het werk ergens op de onderste plank in de bibliotheek van ons orkest gebivakkeerd had, de laatste tien, vijftien jaren. Het is geen zeer sterk werk, deze symfonie en ook niet een van Schuberts sterkste composities. Alleen het naïeve secundaire thema uit de Finale (klarinet en violen met baspizzicati) is typisch Schubert. Doch diezelfde Ländler-vrolijkheid staat in de ‘grote’ symfonie even suggestief en iets voornamer. Deze Finale rijmt ook erg slecht op het (waarschijnlijk niet authentieke) bijschrift Tragische. Melodisch is het Andante het zuiverst. Ook dit doet sterk denken aan het Andante uit de C-dur-symfonie. Doch dat is óók persoonlijker.

De tweede, jongste noviteit was Honeggers Pastorale d'été - een voortreffelijk voor klein orkest geïnstrumenteerd klankschetsje. Die placiditeit, dat rustige klankspinnen is wel typisch Arthur Honegger. Het is wellicht wat weinig revolutionair voor een revolutionaire muziek en Honegger projecteerde tot dusverre meer Bespiegeling in zijn klankenconstructies dan Ontroerdheid. René Chalupt meent ‘Il semble avoir passé indifférent au milieu des modes et des engouements successifs, s'intéressant plus au fond des choses qu'à leurs changeantes apparences.’ Dit lijkt mij volmaakt juist, doch minder kan ik het eens zijn met Chalupts opinie over deze Pastorale d'été: ‘[...] ravissant morceau en lequel, pour la première fois, se pourrait discerner peut-être l'influence de Darius Milhaud’.⁴⁰⁴ Neen, ik hoor uit deze pastorale geen noot die

403 Debussy, ‘Concerts Nikisch’. La Revue Blanche, 1 juni 1901. Debussy (1971), 46.

404 Net als in zijn recensie van 24 januari 1923 citeert Pijper uit René Chalupt, ‘Arthur Honegger’. La Revue Musicale, jrg. 3, nr. 3, januari 1922, 42-52. Op p. 47 schrijft Chalupt: ‘Un plébiscite du public l'a rendu détenteur du prix Verley; il présente à ce concours une Pastorale d'été. Ce ravissant morceau en lequel, pour la première fois, se pourrait discerner peut-être l'influence de Darius Milhaud.’ De slotalinea op p. 52 luidt: ‘Bref, libéré de toute tutelle étrangère, il semble avoir passé indifférent au milieu des modes et des engouements successifs, s'intéressant plus au fond des choses qu'à leurs changeantes apparences. Voyons en lui l'image nouvelle de ce jeune Horace qu'il élut pour héros: son art en possède la vigueur musclée et aussi la judicieuse sagesse qui sut contraindre la Victoire en disciplinant sa force native au lieu de la gaspiller.’

[p. 810]

Milhaud geschreven zou kunnen hebben. Het zijn twee werelden, Rio de Janeiro en Zürich liggen dichter bij elkaar. Honegger is een bewonderenswaardig componist en men kan, terugdenkende aan deze waarlijk wel Zomerse muziek, nog zeer bijzondere dingen van hem verwachten.

De derde, meest importante noviteit was Debussy's Marche écossaise sur un thème populaire - een werk van 1891, een jaar ouder dan de Prélude à l'après-midi d'un faune. Geïnspireerde, betoverende muziek van het begin tot het einde. Voluit een chef d'oeuvre, volmaakt origineel; ontworpen vanuit de meest suprême redelijkheid, gerealiseerd met een meesterlijk inzicht. Deze kleine Marche écossaise, die herinneringen oproept aan de meest turbulente feestelijkheden, aan onbeschrijfelijke eenzaamheden zonder een seconde in een marsdreun te vervallen (hoe wordt een zeer grote beweging gesuggereerd met een enkel pizzicato van een paar contrabassen!) verdient even bekend en even geliefd te worden als de Prélude of als de Nocturnes. Cornelis moet het werk op de programma's houden.

Vóór de pauze gingen nog de drie stukken uit Mendelssohns Sommernachtstraum-muziek. Speciaal het Scherzo (het beste stuk!) klonk uitmuntend. Er werd trouwens de hele avond gelukkig gemusiceerd.