Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 804]

Tivoli-concert - Harry Wiggelaar
8 maart 1923 (UD)

U.S.O. o.l.v. Evert Cornelis
Monsigny/Gevaert: Chaconne et rigaudon
Ravel: Rapsodie espagnole
Debussy: Prélude à l'après-midi d'un faune
Karlowicz: Vioolconcert, op. 8 (solist: Harry Wiggelaar)

De tweede concertmeester van het orkest had voor dit zijn debuut een concert uitgezocht van een (waarschijnlijk terecht) volmaakt onbekend auteur. Noviteiten zijn aantrekkelijke dingen - maar ze zijn toch altijd ook nog onderworpen aan zekere voorwaarden, meen ik. Gewoonlijk meet de schattende ‘men’ een noviteit wat minder secuur dan een repertoirestuk. Dat is, in het algemeen, ongeschikt voor de compositie (de componist), gemakkelijk voor de solist. In het algemeen wordt een violist, die met een concert van... Nessuno³⁹⁴ komt, oppervlakkiger gadegeslagen dan zijn collega die Mendelssohn speelt, of Brahms, of Mozart. De onbekende solist met een noviteit vraagt twee fasen van aandacht van zijn criticus: aandacht voor het werk en voor het vioolspel. Ik voor mij, ik houd wel van zulk soort dubbel, het animeert tenminste.

Na deze inleiding moet ik weer een eind teruggaan en vaststellen dat er twee manieren zijn om noviteiten te brengen; twee standpunten, die nog gepreciseerd kunnen worden. Men kan zich gespecialiseerd hebben op de actuele en allernieuwste muziek, georiënteerd zijn in de modernste literatuur, gelijk wijlen Verhulst in de romantische. Men kiest dan uit die overvloed eens het een of andere stuk dat hoognodig aan de publieke belangstelling prijsgegeven moet worden, morgen een ander, overmorgen weer een nieuw. Zo propageert men een richting, een oeuvre. Zo werken bijvoorbeeld Seroen-Cornelis - zo leidt men, zeker en doelbewust, kalm aan een zich verhelderend inzicht. Gutta cavat lapidem, non vi, sed saepe cadendo.³⁹⁵ Wij hebben de tijd en wij weten dat het oeuvre van Debussy, van Stravinsky en Bartók eens het eigendom van allen zijn zal.

Men kan echter ook, om ettelijke redenen, wensen zich buiten het repertoire te houden. Dan begint het gezoek, in winkels, in catalogi, in verzamelingen, naar onbekende concertstukken. En maar al te vaak krijgt op deze wijze een stuk kansen die het niet verdiende te hebben, want: kiest men een stuk dat niemand kent: omdat niemand het kent, en zet zielsverheugd op het programma: Eerste uitvoering. Men maakt zich op deze manier ietwat nadrukkelijk tot Kronos' concurrent. Want: men rakelt te vaak op, wat Tijd blijkbaar vergeten wilde hebben - men organiseert tentoonstellingen van ontkleurde schilderijen of verpulverde kleicomposities. Zo ging het Harry Wiggelaar met zijn vioolconcert van Karlowicz.

394 Nessuno (Italiaans:) niemand, Mr. Nobody.

395 Zie voetnoot 246 bij het essay van november 1922 (Groot Nederland).

[p. 805]

Men moet, als men noviteiten wil brengen, niet slechts moed hebben om met de sleur te breken; men moet niet slechts onbevredigd zijn met het grauwe repertoire; men moet niet slechts veine hebben, niet slechts negatieve gelukjes kunnen boeken. Men moet boven het gehele repertoire en boven de complete literatuur staan. Ik zou durven schrijven: wie één noviteit van importantie brengt, heeft al tien andere verworpen. Het is ook zo logisch. Ternauwernood één op de tien werken is na een paar jaren het aanhoren nog waard. Dit is ruim gerekend...

Het Vioolconcert van de vergeten Karlowicz is grauwer dan de groezeligste bladzijden van ‘het repertoire’, is onbeduidender dan een duo van Mazas, is onbenulliger bijna dan het Vioolconcert van Witte³⁹⁶ of Manasse van Hegar.³⁹⁷ Het is een triviaal, onpersoonlijk, overbodig stuk muziek; ‘vertolkt’ gevoelens van het Jaar Nul; demonstreert een soort koffiemolenmuzikaliteit. Een analyse van het werk zal ik thans niet geven, dat is zonde van het krantenpapier.

De reproductie van dit vioolconcert, enzovoort, voldeed niet aan betrekkelijk hoge eisen. Wiggelaar is nog lang niet afgestudeerd, stokvoering nog zeer onvolmaakt, toon opvallend klein, muzikale eigenschappen middelmatig (expressie, dynamiek, ritmiek). Harry Wiggelaar speelt goed viool, doch een solist, een concertmeester, herken ik nog lang niet in hem. Het is alles ook nog te onbijzonder: het wezenlijke talent verraadt zich door duizend details. Ik heb gisteravond niet één zo een verraderlijk detail van hem gehoord; wél wat te lage intonaties (dubbelgrepen, eerste deel). Het is, alles in alles, een moeilijk concert, dat van Karlowicz, en ik zou me kunnen voorstellen dat Wiggelaar sommige ‘alledaagser’ opgaven beter zou oplossen. Ik kreeg onlangs, op dat kerkconcert, een groter belofte van hem, dan hij thans gehouden heeft.³⁹⁸ Hij moet nog belangrijk groeien.

Het programmadeel vóór de pauze bood buitengewoon veel schoons. Een Gevaertarrangement van een stukje van Monsigny; Ravels Rapsodie espagnole - zijn voortreffelijkste compositie, met de oude, nooit overtroffen Habanera erin (het derde deel, de Habanera, is van 1895, de rest van 1907!) - en Debussy's Prélude à l'après-midi d'un faune. Vooral dit werk werd superieur gespeeld. Kwants inzet was van de eerste noot af raak en suggestief, en de klank van de climax behoorde tot de beste prestaties van ons orkest, dit seizoen. Doch, welk een stuk ook... Men zou haast, een gezegde van Debussy over een pianoconcert van Mozart variërende, kunnen vaststellen dat het zó voortreffelijk voor het orkest geschreven is dat men het bijna niet slecht spelen kan.³⁹⁹

Ook Mallarmé, de dichter van L'après-midi d'un faune, beminde Debussy's muzikale inleiding tot zijn schepping bovenmate. Hij zei eens: ‘Cette musique prolonge

396 George Hendrik Witte (1843-1929), geboren in Utrecht uit een orgelbouwersfamilie, werkte voornamelijk in Essen en schreef een vioolconcert dat in 1902 op het Eerste Nederlandsche Muziekfeest in Amsterdam ten gehore werd gebracht. Zie ook de recensie van 10 december 1917.

397 Zie de recensie van 17 februari 1923.

398 Zie de recensie van 15 december 1922.

399 Zie voetnoot 171 bij de recensie van 23 januari 1920.

[p. 806]

l'émotion de mon poème et en situe le décor, plus passionnément que la couleur!’ En hij schreef in Debussy's exemplaar van het boek:

Sylvain d'haleine première,
Si ta flûte a réussi,
Ouïs toute la lumière
Qu'y soufflera Debussy.

Ook in de Rapsodie van Ravel waren veel zeer schone momenten - in de Habanera vooral en in de Feria, het vierde deel, dat uitnemend van klank was. Doch het ontbreken van een celesta is voor dit stuk een zware handicap! En bovendien ontbrak gisteravond de concertmeester (waar bleven de flageolet-arpeggio's onder het fagottencadensje in het eerste deel?), ontbrak ook de eerste klarinet. Allemaal zaken die een zo coloristisch stuk als deze Rapsodie ernstig schaden. De expressie van het geheel, het ritme, de dynamiek, natuurlijk fameus. Cornelis onttovert deze muziek op een onnavolgbare wijze. Het is volstrekt persoonlijk en meeslepend van de eerste maten af! En het is een genot de ontwikkeling van ons orkest gade te slaan, in dit tempo!