Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Winteravondsprookje - de muziek³⁸⁷
3 maart 1923 (UD)

Schouwburg
Koninklijke Vereeniging het Nederlandsch Tooneel
Shakespeare: Winteravondsprookje (met muziek van Richard Heuckeroth)³⁸⁸

Niet veel komedies van Shakespeare ontkwamen aan het kleine noodlot becomponeerd te worden. In samenhang met Shakespeares oeuvre ontstonden er enkele meesterwerken (Berlioz, Romeo and Juliet), sommige fraaie muziekstukken (Mendelssohn, A Midsummer Night's Dream), aanvaardbare composities (Nicolai, Merry Wives; Thomas, Hamlet), zwakke, ongeslaagde probeerselen nog veel meer, noem maar op: Humperdinck, Twelfth Night, of The Tempest...

Zonderen wij Berlioz uit, dan kunnen wij vaststellen dat Shakespeare nooit een portuur bleek: Mendelssohn verdwijnt in zijn schaduw volkomen en Thomas, Nicolai, Humperdinck durven wij in ernst niet eens te noemen in één zin met de schrijver. Met de antieken: Sophokles, Aristophanes gaat het niet anders: Sophokles-Mendelssohn is een even insolvente firma als Aristophanes-Braunfels, als Shakespeare-Humperdinck, Vondel-Zweers of Dante-Wolf-Ferrari!³⁸⁹

Overigens overtreft de muziek van Humperdinck die van Richard Heuckeroth vele malen. Humperdincks muziek heeft weinig, erg weinig eigen fysionomie: dat is een slap, wat primitief Wagner-grocje. Doch in dit gezicht herkent men nog wel zowat ogen, neus en mond. Bij Heuckeroth niet: daar staat het mopsneusje nieuwerwetselijk op kinhoogte, daar ontbreken de ogen, daar zijn de oren gekopieerd naar het proverbiale portret van de muzikale koning Midas. Het geheel klinkt ‘modern’, dat wil zeggen de trompet blijft gestopt tot zijn laatste snik, de stemmen zwerven graag in open kwarten of kwinten met elkaar mee, er heerst vrij wat chromatiek, er wordt op velerlei voorwerpen geslagen, er treuzelt een armoedige viool of een melancholieke fluit tussen stukjes dialoog - dat heet dan melodrama of zo - aan toonaardenrelaties of periodieke symmetrieën doet men niet meer. Dat laatste beduidt

387 Dit is het tweede gedeelte van de recensie naar aanleiding van de uitvoering van Shakespeares Winteravond-sprookje (A Winter's Tale) in de Utrechtse Schouwburg door de Koninklijke Vereeniging het Nederlandsch Tooneel. Het eerste gedeelte, de theaterkritiek, is ondertekend door C.A.S., initialen van C.A. (Kees) Schilp. Het gaat hier om een uitvoering met Willem Royaards en Jacqueline Royaards-Sandberg in de hoofdrollen. Royaards, aan wie in 1919 een eredoctoraat werd verleend door de universiteit van Utrecht, en zijn vrouw werden na afloop gehuldigd.

388 In maart of april 1922 had Willem Royaards Pijper gepolst of hij belangstelling had voor het componeren van muziek bij The Tempest, maar uiteindelijk koos Royaards voor A Winter's Tale en vroeg hij Richard Heuckeroth als componist. Ryker (1993), 45.

389 Mendelssohn schreef toneelmuziek bij Antigone, Braunfels een opera Die Vögel, Humperdinck toneelmuziek bij vijf stukken van Shakespeare, Zweers toneelmuziek bij Vondels Gysbreght van Aemstel en Wolf-Ferrari een cantate op basis van Dantes La vita nuova.

[p. 802]

een negatieve winst. En wanneer het geheel niet zo vaag, zo verward en stuntelig van tevoren gehoord bleek te zijn, dan konden wij wellicht juist daar de originen van Heuckeroths muzikaliteit vinden. Thans wordt het echter een hopeloos zoeken: Heuckeroth mist alle eigenschappen op één na van de scheppende kunstenaar. Hij heeft, eerste erge tekortkoming, geen spoor van abstract concentratievermogen: deze hele Shakespeare-muziek is constructief zo bekoorlijk als een koolraap en zo expressief als het abc. De melodiek is van de goedkoopste Italiaans-veristische soort, Leoncavallo of Mascagni. Het ritme wil vrijer zijn, dat is ook een van de minder duistere lichtzijden. Maar het komt nooit verder dan: een verkort of verlengd frasetje. Diepenbrock hoorde (en noteerde) melodieën die de wanden van de ‘klassieke’ periodenbouw uiteenrukten; deze melopeeën zouden eventueel zeer wel willen passen in het schema der conservatoriumformules. Heuckeroth hoort blijkbaar geen extravagante complexen. Want alles wat ‘modern’ klinkt, doet te opzettelijk aan. Hij heeft de routine die men zou kunnen verzilveren in een of ander actueel muziekstukje, uit de branche die Max Tak tegenwoordig in het zaterdagavondnummer van De Telegraaf bespreekt;³⁹⁰ Heuckeroth kan een goedklinkend licht stuk waarschijnlijk wel uit zijn roksmouw schudden. Doch men heeft aan deze eigenschap niets wanneer men muziek bij een Shakespeare-stuk moet schrijven. Hoogstens heeft men er last van. De eindindruk blijft dat Heuckeroths muze en die van Shakespeare - als dat tenminste een muze was - te sterk verschillen van beschavingssfeer, van geestelijke standing.

Opgevat als simpele entr'acte-muziek, kan men het ook al niet anders beoordelen. De voorstelling zou zonder die entr'acte-muziek stellig niet van een lager gemiddelde geweest zijn.

390 Voor de rubriek Muziek van de dag zie het essay van 28 december 1922 (De Nieuwe Kroniek).