Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Kerkgezang - Manasse, van Hegar³⁶³
17 februari 1923 (UD)

Koninklijke Utrechtsche Vereeniging voor Kerkgezang en U.S.O. o.l.v. Wouter van der Blij
m.m.v. A. Slinkert, Janna Brandsma en Louis van Tulder
Hegar: Manasse, Ahasvers Erwachen

De componist Friedrich Hegar, geboren te Bazel in het jaar 1841, geniet hier te lande een vrij volledige en even verdiende onbekendheid. Men zou hem kunnen vergelijken met Ludwig Felix Brandts Buys, de vader van mijn vriend en voorganger J.S.B.B. Of met Verhulst misschien. Neen - Verhulst was een markanter musicus. Ik denk, in dit verband, aan de onbarmhartige necrologie die Alphons Diepenbrock in 1891 over Verhulst schreef: ‘[...] de uitvoering zijner composities [is in Holland] steeds een plichtpleging gebleven, en zijn muzikale nalatenschap [wacht] hetzelfde lot als de literaire [nalatenschap] van de meeste zijner tijdgenoten.’³⁶⁴ Ik geloof niet dat een Zwitsers musicus van Diepenbrocks karaktergrootheid en spanning (zijn die er, trouwens?) zelfs in deze geest over Hegar zou kunnen schrijven. Zwitserland is, in muzikale zaken, een vreemd land. Men zou zeggen dat de grote muzikale talenten van het huidige Europa Zwitsers zouden kunnen zijn van geboorte (tot dusverre weet ik maar één exempel: Arthur Honegger). De Zwitser is een steil individualist, hij heeft zin voor het constructieve, hij is natuurgevoelig en leeft te midden van de verrukkelijkste landschappen van het continent. Zwitserland ligt als een centraal punt te midden van vier beschavingen, vier geesteshoudingen. Het noorden, Duitsland, dat nog doorwerkt tot Bern; het oosten, Wenen, dat nog voelbaar is in Zürich; het westen, de Franse beschaving - Genève; het zuiden, Italië, het hele kanton Ticino, dat ‘Italiaanser’ stooft en luiert dan het bovenste gedeelte der Povlakte. Maar het is alsof deze vier bewegingen elkaar in Helvetia neutraliseren, opheffen. Het lijkt een wierzee te midden der golfstroom van onze oude Europese beschaving. Wij hier in Holland kunnen twee stoten voelen: uit het Duitse oosten, uit het Franse zuiden. De zee, onze west- en noordgrens, werkt als resonator, als stootkussen, als accumulator, wie weet? In ieder geval werken de zuid- en ooststromen in onze Hollandse bewustheden en ze werken wat uit. Amsterdam is een centrum van beschaving, daar behoeven we niet langer over te praten. Bazel, of Zürich, of Genève zijn dat, op dit ogenblik althans, niet. De componist Friedrich Hegar was in zekere zin een voor de Zwitserse muzikale mentaliteit typische figuur. In dit hele oratorium Manasse staat geen noot Hegar: het is precies even Zwitsers als de Piet Hein-rapsodie specifiek Hollands is; dat wil

363 Friedrich Hegar (1841-1927) was wijdvermaard om zijn virtuoze mannenkoren. De volledige titel van het oratorium is Manasse, Ahasvers Erwachen, voor soli, koor en orkest.

364 Diepenbrock, ‘Over Verhulst’. De Nieuwe Gids, april 1891. Diepenbrock (1950), 19-27.

[p. 789]

zeggen helemaal niet. Veel der zogenaamde Duitse talenten, Wagner- of Schumann-Nachblüte, vonden in het gemiddelde hunner min of meer illustere voorgangers nog wel eens zoiets als een eigen accent. Ludwig Felix Brandts Buys, die ik boven even noemde, vertoonde in het genre Leipziger conservatorium toch vaak nog wel een flits van een eigen fysionomie. Hegar niet. Dat zijn alleen maar conservatoriumclichés: clichés in de expressiviteiten der thema's, der melodieën. En dan: hoeveel onfijner, onkunstzinniger, minder smaakvol mens was Hegar dan Brandts Buys, bijvoorbeeld. Die pastorale gemoedelijkheid, begin van het tweede deel van Manasse; die ‘erotiek’ uit het daarop volgende liefdesduet! Men gaat onwillekeurig denken aan een paar niet erg ‘anständige’ opmerkingen van Goethe (Briefe aus der Schweiz). Ja, het is allemaal wel erg gemaskeerd, wel erg een als Leeuw geschoren Poedeltje van de geest...

Stellen wij vast dat het instuderen en uitvoeren van Hegars composities voor ons zelfs geen ‘plichtpleging’ behoeft te zijn. Ik meen, het is werkelijk de moeite niet helemaal waard.

Deze uitvoering, door Kerkgezang, was niet van een ander gemiddelde dan de andere uitvoeringen die deze vereniging pleegt te geven. De uitspraak van het koor is niet zeer zuiver en men zet wat traag in. Men had gisteravond ook wat solistentegenslag, door ziekte van Van Oort. De solist der Ezra-partij, wiens naam ik niet heb kunnen verstaan,³⁶⁵ scheen onvoorbereid op Hegars ijs te komen. En nu is dat ijs wel niet zo bijster glad, maar men kan er toch altijd nog op vallen. Janna Brandsma en Van Tulder - niet zo erg enthousiast voor het geval blijkbaar, doch vocaal natuurlijk in orde. Orkest wat onsecuur. Het tekstboekje bracht, gelijk bij Kerkgezang gebruikelijk is, een Hollandse vertaling van de Duitse tekst. Ik weet niet of ik de vertaling van ‘Chor der zu Manasse stehenden’ met: ‘Koor dat bij Manasse staat’, bijzonder geslaagd mag noemen... Evenmin: ‘Starre Tempelmauern’ met: ‘strakke tempelmuren’. Het is mij wat al te woordelijk!

Het repertoire van een vereniging als deze is, zelfs met één uitvoering per jaar, nog zeer beperkt. Ik kan dit weliswaar geen zeer gelukkige keuze noemen, maar toch is het zo nu en dan brengen van een weinig bekend werk van het vierde plan tussen de zoveel repertoirestukken van het eerste plankje wel te verdedigen. Natuurlijk niet op den duur...

365 [WP:] Zijn wij wel ingelicht, dan was dit de heer Slinkert uit Nijmegen.