Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Opera - Lohengrin³²³
20 januari 1923 (UD)

Schouwburg
De Nationale Opera o.l.v. Rudolf Tissor
Wagner: Lohengrin

In het jaar 1879 schreef de (toen vijftienjarige) Richard Strauss aan zijn vriend en meester Thuille over de opera Lohengrin: ‘Die Einleitung besteht aus einem A-Dur-Gesäusel der Geigen in der höchsten Lage, was zwar klingt aber furchtbar süss und krankhaft, wie die ganze Oper.’³²⁴ Het is een typische uiting van hem, die eens, gedurende een aantal jaren, de leider der revolutionaire muziekbeweging in Duitsland worden zou. Het is eigenaardig vooral dat deze jonge Strauss, met een blijkbare voorliefde voor gepeperder c-Moll- of F-Dur-spijzen, de opera Lohengrin niet alleen ‘krankhaft’ noemt (dat is niet onbegrijpelijk van een Duits gymnasiast uit die jaren), doch ook- ‘süss’. Zelfs als we de Lohengrin niet meer aanvaarden, in geen enkele instantie, dan komt het toch niet in ons op, om het ding te zoet te schelden.

Verder doorgaande op deze kwestie zou ons allicht meer in de buurt van Richard Strauss dan van Richard Wagner houden. En daar de Nationale Opera nog niet bezig is aan Salome, Elektra, Rosenkavalier, Ariadne auf Naxos of Frau ohne Schatten, doch, solide en bescheiden, aan Lohengrin, doen we wellicht beter de draden van dit betoog maar te laten slippen uit het oog onzer naald. Het kritische kleed - neen, waarlijk geen nessusgewaad - zou niet willen passen, vrees ik.

Laten wij ook over Wagners Lohengrin niet verder divageren. Koopmans³²⁵ Lohengrin was, in trouwe, beter dan veel andere opera's uit de laatste seizoenen. Het

323 Annalen 2635.

324 Steinitzer (1911), 36. Pijper noemt dit boek eerder: op 8 oktober 1919 en 21 januari 1920. Het citaat eindigt aldus: ‘[...] wie die ganze Oper - nur die Handlung ist schön.’

325 Gerhardus H. Koopman, van 1916 tot 1919 directeur van De Nederlandsche Opera, is in de jaren 1922-1924 directielid der N.V. Nationale Opera.

[p. 770]

zag er fleuriger uit; het geschiedde met wat meer animo. Otto Wolfs Lohengrin, om hiermee tot de persoonlijke kern van het muziekdramatische poedeltje te komen, was juist zoals we hem over de vele Duitse tonelen zien zwerven. Mij wat te grof; berekend op het, laat ons zeggen, grotere effect. En wat onbeschaafd. Vocaal eveneens.

Dit was een tweetalenvoorstelling. Elsa en Lohengrin zongen Duits (Lohengrin vrij binnensmonds, met een blijkbare haat aan r en s), de Duitse koning Heinrich en alle de anderen, gelukkig - Hollands. Er is in de praktijk weinig tegen te zeggen, laat staan aan te doen. Maar in theorie heeft het zijn bezwaren. De heer Koopman is - gelukkig voor het abstractum Hollandse muziekdramatische kunst en voor de concretie N.V. Nationale Opera - de heer Koopman is practicus en ik schrijf hier als theoreticus, in dit verband. Op het plan der theoremen zouden wij het eens kunnen zijn dat een taalkundig tweeploegenstelsel niet te verdedigen is. We zouden erover kunnen denken of het aanbeveling verdient een Duitse opera in het Duits of, slecht vertaald, in het Hollands uit te voeren. Ik voel op het ogenblik meer voor Duits. Hoe dit alles zij: het systeem van de gastrollen vervullende (betrekkelijke) celebriteiten brengt altijd zulk soort situaties mee. En ik moet zeggen dat de homogeniteit van dit ensemble ad hoc mij meeviel. De creatie van Lilian Granfeld, uit Helsingfors,³²⁶ (Elsa) was zeer overdacht en in Wagnerse geest uit Wagnerse traditie opgebouwd. Otto Wolf (Lohengrin) noemde ik reeds. Cornelis Bronsgeest (Koning) gaf vooral beschaafde zang. De andere Hollands zingende solisten: Ortrud (Liesbeth Poolman-Meissner), Telramund (Helvoirt Pel), de Heraut (Angenent) gaven, in deze zelfde volgorde, uitnemende tot goede creaties te horen. Mevrouw Poolmans Ortrud was ook als toneelfiguur, als duistere intrigante, zeer geslaagd. Zwakker natuurlijk de koren, het orkest (wat rauw). Rudolf Tissor dirigeerde. Ik kan mij geacheveerder, suggestiever, muzikaler, artistieker orkest- en ensembleleider voorstellen en ik heb dat, zelfs in een opera, vaak genoeg gehoord. Ook hier in Holland, door Hollanders.

326 Lilian Granfeld is ook bekend als Hanna Granfelt. Helsingfors: Zweedse benaming voor Helsinki.