Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 759]

‘Muziek van de dag’
28 december 1922 (De Nieuwe Kroniek)

Dit weinig belovende opschrift knalt sinds enige weken boven een zaterdagavondrubriek van De Telegraaf. Ziehier hoe de redactie de nieuwe artikelenreeks meende te moeten inleiden:

De muziek van de Elfde Muze - wie weet er de weg in?
Dagelijks verschijnen er nieuwe shimmy's, foxtrots, chansons en wat al niet. En de enthousiaste musicus die zijn omgeving met een prettig aansprekende muziek wil amuseren, zal ongetwijfeld het advies waarderen van iemand die hem deskundig weet voor te lichten en aanwijst welke nummers uit de dagelijkse productie een langer bestaan dan dat van eendagsvliegen verdienen. En ook: wáîr de nummers te zoeken zijn die men nog niet van alle strijkjes hoort, maar die voor iedere liefhebber van dit genre een aangename verrassing zullen zijn.
Wij hebben de heer Max Tak, de populaire dirigent, bereid gevonden deze taak voor onze lezers op zich te nemen. De welsprekendheid van zijn dirigeerstok is zijn beste aanbeveling.

Ik waag het ternauwernood aandacht te vragen voor de particuliere opinies in dit korte stukje vervat. (Zou men niet zweren dat die welsprekende dirigeerstok een lichtzinnigheid van Constant van Wessem was? Precies zulke geslaagde geestigheden versieren immers altoos de gewone muziekrubriek van De Telegraaf, genaamd De Concerten, alias Muziek van gisteravond.) Van belang is echter het feit van de (blijkbare) journalistieke noodzakelijkheid van deze rubriek der ‘elfde’ muze. Ik zeg niets van Max Tak, die ik in zijn branche hogelijk weet te waarderen - zelfs niet van zijn stukjes. Max Tak is in zijn genre vele malen bevoegder dan de officiële muziekcriticus van De Telegraaf bijvoorbeeld in de letterkunde.³⁰¹ Maar die noodzakelijkheid...

De kunsten waren nimmer gemeengoed der massa. Het is logisch dat de samenleving haar grote levende kunstenaars laat verhongeren. Geen maatschappij weet iets te beginnen met het werk der grote tijdgenoten. Dat werk behoort, in het gunstigste geval, slechts aan een min of meer verwijderde toekomst. Men kan daar lang of kort over redeneren, doch wijzigen laten zich deze, voor de maatschappelijke positie van de betrokken kunstenaar nogal moordende, omstandigheden niet. Het zou alleen de vraag kunnen zijn of men met de traagheid der betrokken maatschappij, bovengeschetst, genoegen moet nemen...

Inzake de muziek, bijvoorbeeld. De muziekkritiek, in abstracto, kan stimulerend werken op productie en consumptie; een kritiek, gehanteerd door een vitaal vooraanloper kan een werk, een oeuvre, een richting helpen: door de receptiviteit der kri-

301 De vaste muziekmedewerker van De Telegraaf en opvolger van Matthijs Vermeulen was de letterkundige Constant van Wessem. Voor Pijpers hekel aan de stijl van Van Wessem: zie voetnoot 334 bij de recensie van 30 november 1921.

[p. 760]

tieklezers te prikkelen in een nauwkeurig van tevoren bepaalde richting. De criticus moet dat oeuvre, die richting volkomen door hebben; het zal veelal wenselijk zijn dat hij zelf daar reeds overheen is. Zo kon Matthijs Vermeulen wel werken: toen hij, diep in, Mahler reeds weer afvallig was, werden zijn artikelen over Mahlers symfonieën soms kleine openbaringen voor wie lezen konden. Doch laten wij, critici, onszelf niets wijs maken: het blijft een vrij hopeloos werk, dat kritiseren vanuit een bewustheid. Vermeulens artikelen dreven de Telegraaf-kolommen uit: de journalistiek heeft niets aan een overtuiging. Zodra de meest eigengereide mens naar zijn krant grijpt, wordt hij subiet ‘abonnee’ - dat wil zeggen een kuddedier waarop alle definities van Le Bon voluit passen.³⁰² De lezer vraagt van zijn krantenman slechts een - s.v.p. niet al te individualistische of positieve - opinie. Hij, de lezer, heeft in de regel ‘geen tijd’ om die zelf op te stellen. De achtergronden van dit ‘geen tijd’ zijn tweeërlei: primo kan de lezer die gisteravond op het concert was, te weinig met het vak muziek vertrouwd zijn of te belemmerd staan tegenover eigen gevoeligheid en dus te sceptisch tegenover zijn mening. De muziekkritiek, de opinie van de krantenscribent, is dan slechts een ruggensteuntje voor het persoonlijke inzicht. Ziehier de houding van de helft plus één der concertbezoekers. Secundo kan men eenvoudig te traag zijn om het ‘lekenoordeel’ zelf te formuleren. Dat is de houding van negenennegentig percent der krantenlezers. De kwaliteit der gedrukte opinie komt er dus, gelijk men ziet, geen zier op aan.

Voor een dagbladredactie zou nu (vanuit een lichtelijk idealistisch standpunt) de vraag kunnen luiden: ‘Welke vormen vertoont het geestelijk leven van Vandaag, dus: op welke wijze vervul ik mijn culturele missie naar behoren?’ De Telegraaf schijnt het, sinds een paar jaar, zó te interpreteren: ‘Wat lezen mijn abonnees zonder al te veel tegenzin?’ Jean Cocteau (Le coq et l'arlequin) wist het vrij precies: ‘Le public n'adopte hier que comme une arme pour frapper sur maintenant.’³⁰³ Het gisteren (Mahler, Debussy) is door deze ‘cultuurstroming’ in alle vorm geadopteerd. Wel, wie maakt je dan wat? Een publieke opinie leiden, een inzicht verhelderen, daar doen ze niet meer aan, na de oorlog. Dat kindje schijnt plotseling te kunnen lopen, trouwens, het heeft een hard hoofdje dat het valhoedje schijnt te kunnen ontberen, voorlopig... Als zeldzame monumenten uit een glorieus Nabij Verleden staat er nog wel eens iets van of over Louis Raemakers³⁰⁴ in de kolommen van het Meest Verspreide Grote Dagblad.

Het zij zo. De abonnees - neen, de lezers - krijgen dus als erfenis van Matthijs Vermeulen³⁰⁵ inlichtingen over de Muziek van de Dag, van het kaliber:

Yvain krijgt een geduchte concurrent in de Parijzenaar Learsi.³⁰⁶
Learsi heeft nog niet de flair van ‘de melodie die het hem doet’, maar zijn composities zijn meer ‘gecomponeerd’ dan die van zijn geduchte mededinger Yvain.

302 Zie voetnoot 325 bij de recensie van 28 november 1921.

303 Pijper citeert hier deze zin voor de vierde maal. Zie voetnoot 73 bij de recensie van 18 november 1920.

304 Louis Raemakers (1869-1956) verwierf grote bekendheid door de politieke tekeningen die hij tijdens de Eerste Wereldoorlog voor De Telegraaf maakte. Hij exposeerde ze destijds ook in de geallieerde en neutrale landen en ze werden in buitenlandse periodieken overgenomen.

305 Matthijs Vermeulen was van 1915 tot 1920 hoofd Kunst en Letteren en muziekcriticus bij De Telegraaf.

306 Maurice Yvain (1891-1965) schreef chansons, amusementsmuziek en operettes. Wie er achter het pseudoniem Learsi schuilt, is onbekend; waarschijnlijk gaat het om een omkering van Israel.

[p. 761]

Van zijn capaciteiten overtuigt Learsi's tango: Obscuridad propicia.
Na een temperamentvolle inleiding brengt het tweede deel een geestig gevonden contrapunterende melodie, die via een herhaling van de introductie voert naar een trio dat hoogst origineel is.
Uit de, ook te Amsterdam opgevoerde muzikale klucht: Die erste Nacht, verschenen ook enige aparte nummers.³⁰⁷
Voor liefhebbers van pikante aardigheden zijn de titels veelbelovend.

Waarachtig, het is zakelijker en leesbaarder dan een heuselijke muziekkritiek van ‘onze muziekredacteur’. Vergelijk maar:

Alexander Schmuller trad op als solist met het vioolconcert opus 35 van Busoni. Schmuller taxeert de betekenis der noviteiten die hij ons brengt, zeker naar de kundigheid, de knapheid in technische zin. Het vioolconcert van Busoni is ongetwijfeld een met intelligentie gecomponeerd werk vol vernuftige invallen. Het Rondo geeft een aardige staalkaart van de metamorfosen, welke een thema kan ondergaan. Schmuller speelde het werk in een mooie, clair-voyante toon en liet het een zeer eigen geest spreken binnen de grenzen van de niet zeer machtige conceptie. (?)

We kunnen vaststellen waar we zijn aangeland, op het ogenblik. Als Telegraaf-lezer boeien ons de avonturen van en de on-dits³⁰⁸ rondom Battling Siki³⁰⁹ machtig; de Muziek van de Dag matig en de muziek, zeggen we volledigheidshalve: het geestelijke leven, geen jota. Ik mocht zo eens opmerken dat de Muziekkritiek van De Telegraaf van het eerste plan was afgezakt tot het niveau Weerberichten - we wisten dat eigenlijk al lang, naar achteraf blijkt. Er is nog één mogelijkheid: De Telegraaf heeft de moed van weleens te veranderen van koers. Dat zou, in muzische zaken, nog heilrijk kunnen blijken. Men is bijvoorbeeld kortgeleden begonnen met het sublimeren van de advertentiebladzijden: Offertes van al dan niet helderziende masseuses en Verzoeken van geldbehoeftige en loslopende onafhankelijke Dames zoeken wij tegenwoordig in De Telegraaf tevergeefs. Wie zal zeggen of er op een goede dag niet een beekje Menios door sommige redactionele kolommen zal stromen?³¹⁰ Tot dan toe zullen we evenwel het verstandigste doen met deze monumenten der journalistiek in ruste te laten. Ik durf me niet voor te nemen de kunstrubriek van De Telegraaf voorlopig niet meer te lezen: de geest is wel zeer onwillig, maar het vlees is helaas niet zwak, en we willen ook nog wel eens lachen om een andermans obligate kuitenflikkers. Stemmen we onze belangstelling dus af op de diapason van het Siki-verslag. Zó geaccordeerd

307 Die erste Nacht, musikalischer Schwank in drei Akten, op tekst van Erich Urban en Hans Zerlett, met muziek van Hugo Hirsch (1884-1961), ging in première op 1 juni 1922 in het Deutsches Künstlertheater Berlin.

308 On-dits (Frans): losse geruchten, praatjes.

309 De Senegalese bokser Battling Siki (geboren 1897) werd in 1922 in Parijs wereldkampioen halfzwaargewicht door de Fransman Georges Carpentier te verslaan met een knock-out in de zesde ronde. In 1925 werd Siki neergeschoten in New York, naar men zegt vanwege een schuld van 20 dollar.

310 Het vijfde van de twaalf werken van Herakles betreft het schoonmaken van de stal van Augias. Herakles slaagt daarin door het omleggen van de rivier de Menios. Impliciet geeft Pijper zo aan dat de kolommen van De Telegraaf een augiasstal zijn.

[p. 762]

gouteren we alles: politiek, ‘wetenschap’, Gemengd Nieuws, de Muziek van de Dag en de 1001-dag-vertelling, het feuilleton, weerbericht en De Concerten. Nivelleren, nivelleren maar.