Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert - Zoltán Székely
14 december 1922 (UD)

U.S.O. o.l.v. Evert Cornelis
Smetana: Ouverture Die verkaufte Braut
Dvořák: Vioolconcert (solist: Zoltán Székely)
Brahms: Vierde symfonie

Het programma bestond uit de Vierde symfonie van Brahms, die ik niet heb kunnen horen, het Vioolconcert van Anton Dvořák en het ouverturetje Die verkaufte Braut van Smetana. De verbanden, liggende tussen de drie werken onderling, lijken me opmerkelijk genoeg om even te beschouwen. Smetana en Dvořák, dat is evident genoeg: Boheemse componisten, dus: Musizierseligkeit, hetwelk is overgezet zijnde: ‘echte muzikantenmuziek...’²⁸⁷ En, ten andere, Brahms en Dvořák, de twee pikzwarte schapen van Hugo Wolf, componist en criticus. Men weet vrij algemeen hoe Wolf Brahms' muziek verfoeide en hoe groot een haat hij had aan Brahms' persoonlijkheid. Doch minder geweten is het feit dat ook Dvořák in deze zelfde bedeling doorging. Ergens scheldt Wolf Dvořák de ‘Boheemse Marsyas’ - wat ik, alle eventuele appreciaties ter zijde stellende, niet anders dan een buitengewoon geslaagde geestigheid kan noemen...²⁸⁸

Over de Vierde van Brahms is Wolf in een zijner feuilletons (van januari 1887) ook vermakelijk giftig. Ter oriëntering diene dat Wolfs animositeit niet slechts de muziek en de componisten in kwestie gold, doch vooral de reactionaire Brahmsclique en de leider dezer beweging, de criticus Eduard Hanslick, muziekreferent van de machtige Neue freie Presse. De Brahms-clique was de sterkste anti-Wagner-groep van het destijdse Wenen; Wolf stond als overtuigd Wagneriaan vrijwel geïsoleerd.

287 Zie voetnoot 81 bij de recensie van 24 november 1920.

288 Hugo Wolf schrijft in ‘Konzerte’ in het Wiener Salonblatt van 23 januari 1887: ‘Dvořáks Symphonie, deren Aufführung in den Philharmonischen Konzerten einig und allein nur Herr Hanslick verschuldet, wurde von unserem Publikum freundlich, aber entschieden abgelehnt. Es verhielt sich diesem Werke gegenüber wie ein grosser Herr, der sich herablässt, einen armen Teufel von Bittsteller mit der nötigen Zerstreutheit anzuhören, um hierauf ein paar freundliche Redensarten an ihn zu verlieren und ihm dann auf die verbindlichste Weise den Rücken zuzukehren. Es hörte mit einer wahren Hiobsgeduld das Stück bis zum ersehnten Ende an, rieb sich ein paarmal die Hände und entfernte sich dann, hinlänglich erbaut von der ruchlosen Art dieses böhmischen Marsyas.’ Wolf (1911), 335. Marsyas is in de Griekse mythologie de satyr die met zijn fluit Apollo uitdaagde tot een muziekwedstrijd, die hij uiteraard verloor.

[p. 751]

Toen Brahms' Vierde in januari van dat jaar 1887 een vrij positief fiasco geleden had, schreef Wolf:

Es hat sich ein Ereignis vollzogen auf welches wohl [...] [keiner] [...] gefasst war. An jenem Tage ist unser Publikum mündig geworden. Es hat die kritischen Musikfeuilletonwindeln, worin Herr Hanslick das Publikum um seinen Finger gewickelt, abgestreift und sich auf seine eigenen Füsse gestellt. [...] Brahms' vierte Symphonie erlebte einen Durchfall wie er so sanft wohl noch keinem anderen Werke beschieden war. Leise und geräuschlos, als wäre nichts vorgefallen (und in der Tat wurde währenddessen nur die Symphonie in e-Moll gespielt), entfernte sich das Publikum von seinen liebgewordenen Stammsitzen...²⁸⁹

De tijd heeft veel tegenstellingen verflauwd; in 1922 lijken Brahms en Wagner ternauwernood nog tijdgenoten. Doch het schijnt mij tenminste leerzaam om ons een ogenblik op te houden bij de mening van een der grote partijmannen van toen.

Om op de Boheemse Marsyas terug te komen: Dvořák heeft ontegenzeggelijk een aantal muziekstukken gecomponeerd die zelfs een Wagneriaan (er zijn er nog!) niet ongeduldig zouden stemmen. Composities die vlot en geïnspireerd verlopen, die nog boeien en waarin wat stilte en vergetelheid werd gevangen. Doch het gisteravond door Székely gespeelde Vioolconcert is niet een dier gelukkige treffers. Het is integendeel langdradig, hier en daar kritiekloos neergeschreven, elders meer geconstrueerd dan bezield. En Székely's vioolspel heeft (nog) niet de kwaliteiten die ons over een tekort aan compositorisch schoon kunnen heen helpen. Daar kunnen redenen voor zijn: ongewoonte inzake het met orkest spelen, gebrek aan geestelijke affiniteit met Dvořák (ik noem dit niet juist een tekortkoming!...) en wat niet al. De violist is nog zeer jong, zodat het gerechtvaardigd is om nog alles van hem te verwachten. Hij zij echter op één ding bedacht: de zuiverheid! Dat de tempi van alle drie de Dvořák-delen trekvoetten, kan ik op allerlei wijzen verontschuldigen; dat zijn a en zijn kwint na de eerste solo niet haastelijk opgestemd werden niet! Wij zullen ons oordeel over de violist Zoltán Székely opschorten, totdat wij hem gehoord hebben in het modern-Hongaarse werk, waaraan hij zijn hart geschonken heeft: de composities van zijn leermeesters Bartók Béla en Kodály Zoltán. Als soloviolist, sec, kwam hij gisteravond niet op pari.

289 Hugo Wolf, ‘Konzert, 9 januari 1887’. Wolf (1911), 328-329. In dit citaat heeft Pijper behalve de met vierkante haken aangegeven fragmenten nog twee bijzinnen weggelaten.