Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 738]

Het Wagenaar-feest
Het concert en de composities²⁶⁵
16 november 1922 (UD)

Tivoli
U.S.O. o.l.v. Johan Wagenaar
Beethoven: Ouverture Leonore nr. 3
Beethoven: Vierde pianoconcert (soliste: Lucie Veerman-Bekker)
Wagenaar: Saul en David; Avondfeest
Enthoven: Scherzo grotesque; Épilogue funèbre
Appeldoorn: Festival

Daar zijn gelegenheden bij welke ik een verslag zou prefereren boven een kritiek. Vandaag bijvoorbeeld. Het verslag vermeldt; de kritiek beschouwt. Nu kan men alles en iedereen beschouwen, en nuchter gesproken bood dit concert beschouwingsobjecten te over: Wagenaars plaats in het Utrechtse, in het Hollandse muziekleven, het nieuwe werk van de jubilerende componist, drie noviteiten van twee leerlingen. Ook mevrouw Veermans pianospel zou een vakkundige beschouwing meer dan waard zijn. Maar het verslag lokt sterk, vanavond. Want ik zou, Enthovens en mejuffrouw Appeldoorns stukken kritiserende, een ganse reeks opmerkingen moeten noteren die hinderlijk af zouden steken bij de feestelijke stemming. Opmerkingen dus die alleen door de vrolijke omgeving waarin ze gemaakt werden, het karakter zouden krijgen van venijneuze surprises. Het is van een kunstkritiek nimmer de bedoeling om verkeerde indrukken te wekken. En ga nu op een verjaarspartijtje eens een verhandeling houden over Het Plagiaat; of over de invloed van Mahler op het gebruikmaken van Es-klarinetten door de jongere componisten; of over... Nu ja. O, o, de knipogende verlokkingen van het kleurloze verslag... Ook kan ik mijn eigen verhouding tot mijn oud-leermeester Wagenaar - verhouding waarvan al onze lezers op de hoogte zijn - niet zo klakkeloos opzij zetten, op zo'n verjaardagsconcert.

Het is met zeer veel piëteit dat ik me Wagenaars raadgevingen, zijn lesuren herinner; maar het zou wellicht een rare piëteit lijken, als ik voor deze extra gelegenheid nu eens haarfijn ging demonstreren waarom ik het werk van zijn leerlingen Enthoven en Appeldoorn zó vind en niet zus.

De kritische natuur is evenwel sterker dan de pieuze leer (van vanavond). En zo volsta het dan met de vermelding dat in dit tweede concertdeel (Wagenaar: Saul en David; Avondfeest; twee stukjes van Emile Enthoven; een ouverture genaamd Festival van mejuffrouw Appeldoorn) het diminuendo strikt was in acht genomen. Men zou wellicht ook kunnen zeggen dat de modulatie vanaf de serieuze muziek naar

265 Ter gelegenheid van de zestigste verjaardag van Johan Wagenaar werd in Utrecht een Wagenaar-feest georganiseerd. Op 16 november 1922 verscheen een uitgebreid verslag van deze gebeurtenis in het UD. Na de samenvatting van de toespraken volgde Pijpers recensie over het concertgedeelte van de avond. Dat deel van het verslag kreeg als tussenkopje ‘Het concert en de composities’.

[p. 739]

Het Strijkje dat de receptie in de foyer zou opluisteren, na elven, met veel overleg was in scène gezet. Wagenaars Avondfeest lijkt, na enige audities, niet sterker, niet persoonlijker of suggestiever dan zijn Saul en David. Dit symfonische gedicht is wél een van Wagenaars meest overtuigende composities. Het is concies en het klinkt voortreffelijk.

De componist Emile Enthoven roept associaties op aan de koopman Barend Diamant, uit het derde bedrijf van Schürmanns onsterfelijke Violiers. Het is zo helemaal dezelfde techniek: ‘Het was een echt koetje en een echt vijfstel!... echt Delfts hoor je mij niet zeggen, Mark!’...²⁶⁶

Zoals ik boven reeds schreef: kritiseren we dit koetje en dat vijfstel niet, vandaag.

De componiste Appeldoorn roept vooralsnog geen associaties op. Over niets kan men niet schrijven. Maar het is wel zeer de vraag of de anonieme inleider van het programma van gisteren, die deed afdrukken: ‘Het werk van zijn leerlingen Emile Enthoven en Dina Appeldoorn legt getuigenis af van hetgeen Wagenaar als pedagoog betekent’ - het is zeer de vraag, zeg ik, of deze inleider de stukjes van E. en A. gehoord had, toen hij dat artikeltje schreef. Ik hoop, onder ons, van niet. Waarlijk, de Piet Hein-rapsodie²⁶⁷ lijkt er een meesterwerk naast!

Ten besluite. Het lijkt mij juist om naar aanleiding van mevrouw Veermans reproductie van het Vierde concert van Beethoven voor de laatste maal het programma te citeren: ‘Dat mevrouw Veerman vanavond opnieuw van haar gaven als pianiste wil doen genieten, stempelt dit concert tot een specifiek Utrechtse gebeurtenis waarin allen zich verheugen!’ Haar reproductie van het tweede deel behoorde tot de beste momenten van de avond. Het tempo van het eerste deel was wat breed, vond ik.

En het concert begon met de Derde Leonore.

266 Een vijfstel is een set van vijf vazen voor op een kast. In de door Pijper aangehaalde passage vertelt de koopman Barend Diamant aan Mark Violier dat hij die morgen namaak Delfts heeft verkocht. Diamant: ‘Als God je helpen wil, kan je het gauwer verdienen dan stelen. Vanmorgen verkoop ik me zomaar een koetje en een vijfstel.’ Rosalie: ‘Écht?’ Diamant: ‘Als ik echt heb, kom ik wel hier. Het was een echt koetje en het was een echt vijfstel... Echt Delfts hoor je mij niet zeggen...’ (Zie ook voetnoot 97 bij de recensie van 9 december 1920.) Uit het verslag van de feestelijkheden blijkt overigens dat Wagenaar die avond Delftse vazen cadeau heeft gekregen.

267 Een jeugdwerk van Peter van Anrooy, Wagenaars eerste compositieleerling. Zie voor het ontstaan van dit werk Paap (1972), 27.