Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Gebouw - Jager-van Urk
15 november 1922 (UD)

Johanna Jager-van Urk (zang) en Anne Jager (piano)
Werken van Mahler, Beethoven en Ravel

Dit was het debuut van de heer en mevrouw Jager-van Urk en het is dan ook als zodanig dat hun concert een beoordeling vraagt. Debuterende kunstenaars van ernstigen wille (‘o.a. Beethovens Appassionata en Mahlers Kindertotenlieder’ - en de Sonatine van Ravel) mag iedereen meer consideratie betonen dan we over hebben voor de internationale virtuozen van het gemakkelijke succes. Er zou hier kans hebben kunnen bestaan op een goede koers; het zou mogelijk geweest zijn dat het zingen van mevrouw Jager-van Urk iets beloofd had.

Het blijkt evenwel dat de heer en mevrouw Jager-van Urk hun plaats in de muziek nog niet hebben gevonden. Daar was niet één greep die raak bleek. Zaken als Beethovens Appassionata en Mahlers Kindertotenlieder liggen nog zeer, zeer ver buiten hun bereik. Ik weet niet of ik er in dit korte beschouwinkje in slagen zal deze concertgevers hun feilen voldoende duidelijk te maken, want de premisse die bij hun musiceren voorzat, deugt al niet, om te beginnen. Zij hechten op een eigenaardige manier waarde aan de omstandigheden waaronder zij debuteren zouden: eerst zou dit concert, samenvallend met het Romeinse kerkkoor, worden uitgesteld tot 27 november. Toen bleek Toonkunst op die avond generale repetitie te hebben. Dan maar weer terug op gisteravond. Nu bleek gistervond Tivoli uitverkocht te zijn, terwijl de heer en mevrouw Jager-van Urk een zeer goed bezocht concert konden registreren. Dit had iedereen die met de plaatselijke toestanden vertrouwd is, kunnen voorspellen. Maar door dat stuivertje-wisselen gaven deze executanten aan hun concert een soort accent dat mij minder gewenst lijkt: het is voor ons namelijk nimmer de eerste vraag wie musiceren zal, noch: wanneer precies, noch: onder welke primaire omstandigheden. Doch slechts: hoe. Want iets dat de moeite waard is, valt vanzelf op.

Het pianospel van de heer Anne Jager vertoont de volgende kenmerken: het is vingertechnisch zuiver, doch niet verbijsterend vlot of groot van toon. Zijn pedalisatie is nog zeer onvoldoende, zijn dynamische schakeringen blijken nog wat onoverdacht (ongemotiveerde sforzati).

De zang van mevrouw Johanna Jager-van Urk is technisch zeer vele malen onvolkomener. Haar stem is bijvoorbeeld stellig geen echte alt, doch een in de hoogte

[p. 737]

niet ontwikkelde mezzo. De typische alttonen klinken bij haar stuk voor stuk niet (Kindertotenlieder nr. 3!). Haar borstregister ligt, voor een alt, ook minstens een terts te hoog. Zij heeft vier of vijf tonen, op dit ogenblik, die wel zouden kunnen gaan klinken, als men ermee begon te werken. Maar thans staat er nog niets. Geen enkele intonatie bleek betrouwbaar, geen enkele vocaal of consonant kon er zelfs maar mee door (de s, de l, de ä, de r...). Ieder ogenblik vreesde men voor de volgende noot, voor de volgende frase - het was angstig. Men moet mevrouw Jager-van Urk aanraden enige jaren het podium nog te mijden en intussen al hare muzische vaardigheden aan een grondige herziening te onderwerpen.

De muzikale kwaliteiten van de heer en mevrouw Jager-van Urk verdragen een koel-kritisch onderzoek nog minder. Er is te veel blind en doof enthousiasme, te veel schoonvinderij, die tussen de geëntameerde kunstwerken en hun bedoelde interpretatie in staan. Zij menen, wellicht, van een stuk dat zij volop mooi vinden - laten we zeggen de Kindertotenlieder - al een ontroerende auditie te geven door hun eigen verruktheid. Dit is een geesteshouding, bij amateurs frequenter dan bij musici. Zij wordt gerugsteund door gebrek aan ervaring enerzijds, door een manco in de zelfkritiek anderzijds. Daar is bijvoorbeeld de frasering: wat maakte de heer Jager van Mahlers Um Mitternacht? Hij moet de partituur eens lezen en met die partituur in de hand de orkestuitvoering door een goed dirigent eens trachten te volgen... Daar is de spanning van een heel werk: wat kwam er terecht van het tweede deel der Appassionata? Daar is: tempo. Het vijfde der Kindertotenlieder ging ronduit acht metronoomgraden te langzaam en in het naspel sloegen wij plotseling op hol. Wat beduidt dat? Daar is: ritme. De heer Jager maakt het óf rechthoekig óf zo slap als een doek. Bijvoorbeeld het hoofdthema der Appassionata. Daar zijn de duizend tekenachtige en ontroerende accenten die, om met Mahler te spreken, ‘nicht in den Noten’ staan.²⁶⁴ Wat maakte de zangeres van ‘du musst sie ins ew'ge Licht versenken’? ‘Ins’ werd een voorslagje... Wat maakte de pianist voor een behangselpapierachtergrond van Wenn dein Mütterlein, met die onbeschrijfelijke Engelse-hoornstemmingen? Het heeft, dunkt mij, geen zin om nog meer vragen op te werpen. De antwoorden zouden even onbevredigend uitvallen.

Men kan, resumerend, zijn oordeel aldus formuleren: het schijnt dat de heer en mevrouw Jager-van Urk bezield zijn van een waarlijk heel grote liefde voor de muziek. Dit sterke hun dan in de zware en bittere studiejaren die zij te wachten hebben. Nu is zelfs hun muzikaliteit nog niet eens concertrijp (de muzikale vaardigheden komen nog in het geheel niet in aanmerking; er zijn tientallen muziekschoolleerlingen die het vak al beter beheersen). Laten we mekaar over drie, vier jaren weer eens in een concertzaal ontmoeten; het zou verstandig zijn voor dan alvast een handzamer, lichter, program te kiezen. Dit was dilettantenwerk. En het is niet verheffend, zo'n avond moeizaam Proberen. Noch voor de bevoegde hoorders, noch voor de executanten, als die zichzelf, achteraf, durven te bekennen hoe veel er nog aan ontbrak...

264 Zie voetnoot 138 bij de recensie van 12 januari 1920.