Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 688]

Muziekbrief uit Salzburg I¹⁶⁵
13 augustus 1922 (UD)

Onze muziekredacteur, die door het comité werd uitgenodigd als vertegenwoordiger der moderne Hollandse componisten een werkzaam aandeel aan de uitvoeringen te nemen, zendt ons deze muziekbrief als de eerste van twee of drie. We hopen de volgende met een paar dagen te kunnen plaatsen. (Redactie)

Tempora mutantur...; toen Hector Berlioz indertijd een Rijns of Overrijns muziekfeest meemaakte, schijnt het gebeurd te zijn dat hij, romantisch en heethoofdig als steeds, na afloop van een der concerten het stadje is uitgedwaald, de naam Beethoven kreunende, snikkende over het droevig lot der destijdse Parijse componisten - als Berlioz niet gejokt heeft in zijn memoires (maar Boschot beweert: Berlioz jokte wél) dan moet hij, Berlioz, zijn romantische nacht besloten hebben met het tatoeëren van de bomen uit de buurt, waarin hij met zijn zakmes twee B-tjes kerfde: BB,¹⁶⁶ Berlioz en Beethoven. Ja, de tijden veranderen wel; ik kan me niet voorstellen dat Egon Wellesz op het ogenblik, een uur na het slot van het eerste concert van dit Internationale Moderne Kamermuziekfeest, lettertjes staat te snijden in de dikke kastanjebomen van de Franz-Jozefskai; of dat Felix Petyrek in een buitengewoon gehobene Stimmung op de wandeling is. De elementen zijn daarvoor ook niet gunstig gestemd - het regent natuurlijk, gelijk in Salzburg altoos; bovendien beginnen de concerten reeds om zeven uur - vóór zeven uur kunt ge in geen rechtgeaard Oostenrijks restaurant avondeten krijgen - zodat vrijwel iedereen te tafelen zit. Voor de bescheiden opmerker is ook dit een teken des muterenden tijds, nietwaar?

Ach, lezer, ook in deze reisbrieven is de zomer, de Vakantie doorgedrongen! Ware het december, ik zou u een vergelijkende studie leveren over de componisten van dit buitengemeen interessante eerste programma: Béla Bartók, wiens nieuwe vioolsonate een storm van toejuichingen en gesis ontketende, Darius Milhaud, van wie de allervoortreffelijkste blazers der Parijse Société moderne d'instruments à vent, onder leiding van Louis Fleury een Sonate voor fluit, hobo, klarinet en piano introduceren (effect zie boven); Arthur Bliss, de Londenaar met zijn Rout voor klein orkest en sopraan (Dorothy Moulton). Ik zou de nieuwe, afschuwelijk zwakke liedjes van

165 Van 7 tot en met 11 augustus 1922 werden in Salzburg, in het kader van de Salzburger Festspiele, de eerste Internationale Kammermusikaufführungen gehouden. Op 11 augustus werd in Café Bazar de International Society for Contemporary Music opgericht. Deze eerste concertserie in 1922 werd later beschouwd als het ‘nulde’ muziekfeest van de ISCM. Onder de meer dan twintig aanwezige componisten waren behalve de beide initiatiefnemers van het muziekfeest in Salzburg, Egon Wellesz en Rudolf Réti, ook Webern, Bartók, Hindemith, Honegger, Kodâly, Milhaud, Petyrek, Poulenc, Bliss en Willem Pijper aanwezig. Het kamermuziekfeest werd ondersteund door de Weense uitgeverij Universal Edition. In het februarinummer van 1922 van Musikblätter des Anbruch, uitgegeven door U.E., wordt het feest aangekondigd en wordt gemeld dat o.a. ook Nederland vertegenwoordigd zal zijn. In datzelfde nummer staat ook het artikel ‘Holländische Musik’ van Pijper afgedrukt (HPG 1, 623-625).

166 De eerste B staat in het UD in spiegelbeeld. Is dat een zetfout of heeft Berlioz ze zo in spiegelbeeld in het hout gekerfd? Het is onduidelijk waar Pijper de anekdote vandaan heeft.

[p. 689]

Richard Strauss moeten gedenken; een sinistere Passacaglia voor piano van Felix Petyrek, ongeveer het zwaarste stuk dat ik nog hoorde. En, ten slotte, een stuk van de nieuwbenoemde directeur van het Weense Conservatorium, Joseph Marx, de liederencomponist; romantisch en goedklinkend als steeds; succes fenomenaal, als steeds.¹⁶⁷

Maar het is geen december, en het is pas het eerste concert geweest! Morgenochtend om half elf het tweede, morgenavond om zeven uur het derde - u ziet: we laten geen tijd verloren gaan. Zo hebben we in vier dagen de cyclus van zeven concerten afgewerkt - vraag me niet of alles en allen er heelhoofdhuids afkomen...

Zoiets is alleen maar bestaanbaar in Oostenrijk, en dan nog maar incidenteel; gemiddeld veertien onbekende, merendeels hypermoderne werken per dag is niet mis. Het was dan ook vandaag in het Mozarteum (concertzaal en conservatorium) waar gerepeteerd en geconcerteerd wordt, een ware heksenketel. In de kelder zat Louis Fleury met Arthur Honegger (van de Groupe des Six) een rapsodie voor blazers en piano te repeteren. Naastaan studeerde een tenor Siegfrieds Schmiedelieder - de bedoeling van dit laatste ligt in het duister, want Wagner is hier deze maand taboe; wat geen moderne kamermuziek is, is opera: van: Mozart. Op de eerste verdieping zwoegde het Hindemith-kwartet (een uitnemend ensemble, dat we zeker eens moeten horen in Holland) op een stuk van Anton Webern, Schönbergs famulus. Arthur Bliss danste in de Probesaal als een elastieken pop om het ritme van zijn Rout (die ook vanavond nog wel wat zwaar uitviel) lenig te krijgen. Boven op zolder, in een vergeten achterkamertje, ontdekte men plots Bartók... En dan waren er de tientallen Onmisbaren, de Komiteemitglieder, die allemaal zulke klinkende namen hebben, dat gij, lezer, zoudt verbleken als ik ze u hier allemaal afschreef.

Ik geloof, lezer, dat ik mij hier in Salzburg voornamelijk zal bepalen tot opnemen en dus u van de actuele gebeurtenissen slechts een paar actuele verslagjes zal zenden. Het is alles namelijk te zeer de moeite waard en een voorlopige notitie is nuttiger dan een oppervlakkige kritiek. De internationale tendens van de onderneming schijnt me zeer wel gerealiseerd te worden: dat is voor de Oostenrijker een grote voldoening, maar het geeft ook nog wel eens aanleiding tot grappige toneeltjes. Gelukkig maar! Bij de muziek alleen kan zelfs de musicus op den duur niet leven. Tenminste in augustus niet.

Het andere aangezicht dat Oostenrijk vertoont, ziet er veel slechter uit. Verleden jaar was het hier al een koortslijdersatmosfeer.¹⁶⁸ Stel dat het toen 38,5 was, dan is het nu zeker 39,5 en niemand weet hoe dit eindigen zal. Men begrijpt niet dat het lichaam van het Oostenrijkse gemenebest dit alles verduren kan. De angst voor morgen, de groezeligste zorg zit iedereen in het hart. En dit is de sinistere nationale achtergrond van dit internationale muziekfeest, dat zich richt tot heel Europa en Amerika; dat naar de geest royaal is en vrij. Maar de vraag die wij ons vandaag in de eerste plaats

167 Joseph Marx (1882-1964), Pan trauert um Syrinx voor fluit, klarinet en zang.

168 Pijper was ook in 1921 in Oostenrijk, waar hij o.a. een bezoek bracht aan Universal Edition in Wenen. Na het uiteenvallen van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie in 1918 verkeerde het land in grote economische moeilijkheden.

[p. 690]

stelden, is: waar gaat het met dit stuk centraal-Europa naar toe? Dan pas interesseert me de ontwikkeling, s.v.v., van Oostenrijks muziekcultuur.

Op deze secundaire vraag zal allicht de Wiener Matinee (ze noemen die hier kwaadaardiglijk de Wiener Melange) van overmorgen antwoord geven.