Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 662]

Tivoli-concert - Cornelis Tromp
23 maart 1922 (UD)

U.S.O. o.l.v. Kor Kuiler
Rousseau: Ouverture Le devin du village
Franck: Symfonie in d
Glazoenov: Vioolconcert (solist: Cornelis Tromp)
Weber: Ouverture Oberon

De heer Tromp (een landgenoot van ons, meen ik) had uit St. Gallen het Vioolconcert van Glazoenov meegebracht. Het werk viel nogal alpine uit - gelijk men dat in de Baedeker der componisten pleegt te interpreteren. Het kostte niet de minste moeite zich voor te stellen op welke plek in het laatste deel wij de trompetterende zon horen opgaan; er was geen aarzeling mogelijk over de materie welke wij beklommen: ‘Geröll’, in de regel, en een clandestien gletsjertje daarenboven. Verder heet het ook dat het dalen periculeuzer is dan het stijgen - een stelling die door het laatste deel van dit concert in het geheel niet gelogenstraft werd. Kwestie van tempo. Overigens houd ik toch meer van wezenlijke bergen dan van zulk soort muziek. De heer Tromp, hoop ik, ook. Glazoenov blijkt in de loop der jaren wel steeds meer een figuur die waarlijk te veel kansen kreeg op de concerten. Het zou de moeite lonen de motiveringen eens na te gaan, die de musici noopten zich voor dit psychisch volmaakt houdingloze oeuvre te interesseren. De muzikale waarde van het geval blijkt eveneens telkens weer illusoir.

Na dit alles kan ik helaas nog niet eens zeggen dat de heer Tromp het stuk vlekkeloos of boeiend speelde. Zijn toon is niet groot of edel, zijn techniek mist voorlopig nog gaafheid. Het was te rommelig, te ruig; te steenachtig, om in het beeld te blijven. De begeleiding door het U.S.O. onder Kor Kuiler sloot zeer goed.

De directeur van de Groningsche Orkestvereeniging, Kor Kuiler, had als hoofdnummer de Symfonie van Franck gekozen en wij mogen het waarderen weer eens een goede uitvoering van het meesterwerk gehoord te hebben. Kuiler is zonder de minste twijfel een knap musicus, een temperamentvol leider en een dirigent met concentratievermogen. Het is te betreuren dat men hem, buiten Groningen, zo zelden op de podia ontmoet; en de tarieven der Nederlandse Spoorwegen maken het nu niet te gemakkelijk een bedevaart naar de Noordelijke Provinciën te ondernemen! Het is enige jaren geleden (vijf of zes) dat ik een concert onder zijn leiding bijwoonde en het komt mij voor dat zijn dirigeren aan geserreerdheid nog gewonnen heeft.¹²⁵ Belangrijke wijzigingen heeft zijn wezen sindsdien niet doorgemaakt, naar het schijnt; dat was trouwens ook niet te verwachten, want Kuiler was ook toen reeds een geheel gevormd musicus met al de eigenschappen van zijn naturel, van zijn generatie. Het is niet onromantisch (een neiging om sommige tempi wat te outreren: zo voel ik het Allegretto uit de Symfonie van Franck positief minder breed). Kuiler bemint ook de pracht der kopers, ook de smeltend zingende vioollijnen. Er wordt wel eens een detail

125 Pijper refereert hier waarschijnlijk aan een concert op 3 januari 1917 in Groningen, waar hij als pianosolist zijn eigen Orkeststuk met piano speelde met Kor Kuiler als dirigent van het Orchest der Vereeniging De Harmonie. Kuiler leidde dit orkest, later verzelfstandigd tot de Groningsche Orchestvereeniging (GOV), van 1910 tot 1945.

[p. 663]

opgeofferd, doch alles is altoos heel doelbewust. Resumerende: een musicus met zeer positieve leiderseigenschappen, die wij hier niet voor de laatste maal gehoord moeten hebben. Hij moet zijn Groningse isolatie niet al te consequent doorvoeren!

De curiositeit van de avond was het ouverturetje van Jean-Jacques Rousseau voor zijn Devin du village. Ik moet ettelijke jaren terugduiken om mij een uitvoering van het stukje te herinneren - het was voor Utrecht bijna een novum! Overigens is de muziek vele malen onbelangrijker dan de algemene herinnering aan Jean-Jacques. Wat heeft hij ook in muzikale zaken al knuppels geworpen in veel tevreden kippenhokken! En die knuppels kwamen, niet per ongeluk, maar al te vaak terecht in edeler volières. Men wil zich wel zijn levenslange bittere twisten met de grote Jean-Philippe Rameau herinneren - Rameau, die onder de uitvoering van een van Rousseaus balletten ontdekte dat het beste deel van de muziek van Philidor, excellent vakman, was; en het slechtste deel ‘misschien’ van Rousseau. Jean-Jacques verhaalt, kinderlijk en openhartig als steeds, dat Rameau hem voor het hele publiek compromitteerde ‘soutenant qu'une partie de ce qu'il venait d'entendre était d'un homme consommé dans l'art, et le reste d'un ignorant qui ne savait pas même la musique’...

De Franse musicoloog Paul Huvelin is er niet al te zeker van dat ook de muziek van Le devin du village, die Rousseau in zes dagen zegt gecomponeerd te hebben, helemaal van Jean-Jacques is. Wat zou het? De bladzijden uit de Confessions, die nu nog doorweekt zijn van de erin vervatte tranen, zijn, op hun beurt, ook al belangrijker dan het muziekje. Is het geen aardig detail, die opmerking over de koning die ‘s'enthousiasma, et, pendant les jours qui suivirent la première représentation, ne cessa de chanter avec la voix la plus fausse de son royaume “j'ai perdu mon serviteur”...’ En men vergeeft hem zijn beperktheden, die hem tegen de grote meesters van zijn tijd lieten schelden: ‘Pour ôter l'insipidité, ils augmentent la confusion. Ils croient faire de la musique, ils ne font que du bruit’...¹²⁶ En te denken dat een niet al te goed georiënteerd hoorder nog geen tweehonderd jaar later een bladzijde van Rameau niet van een fragment van Lully, Jean-Jacques' idool, zou weten te onderscheiden...

‘Nature, nature!...’

126 De drie citaten van Rousseau komen respectievelijk uit de Confessions (zevende en achtste boek) en de Lettre sur la musique française. Uit de spelling kunnen we concluderen dat Pijper de teksten citeert uit P. Huvelin, ‘Jean-Jacques Rousseau et la musique française’ (Pour la musique française, 109-134).