Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 639]

Abonnementsconcert - Capet-kwartet
15 februari 1922 (UD)

Mozart: Strijkkwartet [welk is onbekend]
Schumann: Strijkkwartet, op. 41 [welk van de drie is onbekend]
Debussy: Strijkkwartet

Waarschijnlijk is het strijkkwartet, eenheid van vier musici, het edelste monument onzer West-Europese muziekbeschaving. Waaraan hebben wij zijn ontstaan te danken? Hoe komt het dat de kunstvorm zich niet alleen handhaaft, doch handhaaft op het allerhoogste plan? Hoe komt het dat de meesters onzer muziekcultuur hun verrukkelijkste, hun ontroerendste bladzijden schreven, juist voor dit kleine genootschap? Waarom mislukken alle pogingen tot verruiming of inkrimping van het kwartet? Een octet werd maar al te vaak een monstruositeit, een strijktrio een curiosum. Het verwonderlijkste blijkt, na alles, en na vele jaren concert horen: dat bijna alle ensembles op een zó hoog gemiddelde staan als, om zo te zeggen, geen veelledigheid (orkest) bereikt en van de solisten slechts zeer weinigen.

Waarom verdwenen honderden goede en artistiek bevredigende zaken en gebruiken, terwijl deze ‘kleinigheid’ bleef boeien in een eeuwige lente? Waarom verdwenen de middelmatige werken van het kwart miljoen talentvollen die de programma's der orkestconcerten, pianorecitals, liederavonden helpen verpopulariseren, van de repertoires der kwartetten vanzelf en algemeen? Er schijnt een bepaalde voorzienigheid te waken over Het Strijkkwartet, dezelfde macht misschien die het ensemble eens, een paar eeuwen geleden, te voorschijn toverde uit het figuurlijke Niets...

Kan men zich ook simpeler, ongeleder Wordingsgang denken dan die van het kwartet? Is er een wezenlijk verschil tussen een oud stuk van Haydn, een cis-Mollkwartet van Beethoven, een nieuw werk van Debussy of één van een der ultra's: Bartók, Egon Wellesz, Malipiero, Schönberg - een verschil in muzische waarden, meen ik? De één is beter artiest, de ander machtiger mens - deze doet u dromen, gene hitst uw geest door reëler verbeeldingen. Doch allen werken, omdat zij zich bonden aan het Strijkkwartet, slechts met muzikale waarden - het edelste materiaal van de kunstenaar. Men zou zich, ter vergelijking, eens moeten afvragen of het muzikale elementen zijn die ons door een Domestica, een Tod und Verklärung van Strauss heen helpen. Men moet zich, ter vergelijking, eens realiseren hoe gering het gehalte aan muziek in een La valse van Ravel is. Denkt u ook de finale van Mahlers Tweede zonder de metafysische achtergronden van Dood en Opstanding..., om van de latere opera's van Wagner nu maar te zwijgen.

Wanneer er later, ná de ondergang dezer onzer beschaving, nog iets essentieels overblijft, gered wordt uit de chaos waarin vele profetische wijsgeren (die, het is een goed-Hollandse troost, nog allemaal brood aten) de cultuur zien verzinken waarvan u en ik bescheiden delen uitmaken, dan zal dit iets het strijkkwartet zijn, denk ik. Het is troostrijk om te denken dat het Strijkkwartet evenveel kans heeft om over te

[p. 640]

blijven als de kunstwegen uit Napoleons tijd, als de balladen van François Villon, en misschien meer dan de Haarlemmermeerpolder, de bioscoop, de D-treinen of het Levenslied. De Muziek, om haar voor ditmaal eens persoonlijk voor te stellen (ik maak daar liever geen gewoonte van), schijnt zich langzamerhand terug te trekken uit de oude woningen: de symfonie, het Lied; gelijk ze reeds vroeger vertrokken was uit het Madrigaal, het Oratorium, de Opera. (Ik bid u, vertaal me deze passus niet in het Italiaans, dan krijg ik nooit een visum meer! De Italianen iets sceptisch zeggen in verband met hun Opera staat gelijk met de Hollanders het mopperen verbieden.)

Alles wat enige muziek ooit inhield aan emotionele kracht, aan suggestie der klanken werd gerealiseerd door Het Strijkkwartet. Mystici mogen uitmaken in hoeverre hier de macht der Heilige Vier van invloed is. De gelovigen aan de in de muziek alleen zaligmakende drie-eenheid (harmonisch: het enig bestaanbare akkoord, drieklank: grondtoon, terts, kwint; constructief: de driedeligheid (of omschreven driedeligheid) van de meeste muzikale vormen, sonate incluis; esthetisch: de drie elementen: melodie, harmonie en ritme) vinden hier een dankbaar object voor veel haarkloverij en eventuele gedachtetwisten... Ikzelf voel, voorlopig, nog geen roeping om, mét onze lezers, te gaan dwalen door deze duistere grotten. Zo het wezen der muziek (als kunst!) al geknoopt zit aan kabbalistische formules - en waarom niet? - dan vermoed ik helder dat de absolute muziek, die immers alles, dat is niets, ‘uitdrukt’, gebaseerd zal zijn op, doortrokken van alle magische bezweringen die ooit hanteerbare werkelijkheid waren.

Moet ik, na dit alles, voor u vaststellen dat het ensemble van Lucien Capet, Maurice Hewitt, Henri Benoît, Camille Delobelle een zeldzame eenheid, een zeer machtig viertal is? Neen immers. De buitengewone kwaliteiten van de zeer singuliere meester die Capet is, ondergaat iedereen, zelfs de ver-afst zittende hoorder. Schitterender altist dan die van dit ensemble heb ik nog nimmer gehoord (tweede deel van Debussy!).

En evenmin vraagt het concert van gisteravond, een der gebeurtenissen dezer winter, een bespreking van de uitgevoerde werken. Men begon met een verrukkelijk kwartet van Mozart, daarna Schumanns opus 41. En na de pauze het kwartet van Debussy, klinkende droom van een iriserende schoonheid, transparant als kristal, diep als ogen.