Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Palestrinakoor
6 februari 1922 (UD)

Utrechtsch Palestrinakoor o.l.v. Johan Winnubst
Werken van o.a. Bach, Casali en Palestrina

Het Getij publiceerde kortgeleden de uitslag ener enquête over de vraag: ‘Welke zes boeken zoudt ge meenemen wanneer ge veroordeeld werd om onbepaalde tijd op een onbewoond eiland verblijf te houden?’⁶¹ De antwoorden waren een enkele maal nogal aardig, hoewel ik geloof dat niemand bepaald de meest juiste keuze gedaan had; op een Onbewoond Eiland immers zoudt ge meer hebben aan een Handboek voor Strikkenzetten, aan een Eerste-hulp-bij-ongevallen, aan een tuin- en landbouwgids dan aan de schoonst mogelijke ‘literatuur’. (Wou Carel Scharten zelfs niet een spoorboekje meenemen, uit haast ál te zachtaardige ironie?)

Deze historie brengt mij een zondagmiddag in de herinnering, toen we, tien, twaalf jonge musici, ondereen, zwaarwichtig bedebatteerden welke componist wij op den duur het beste alleen zouden kunnen overhouden. Sommigen dachten: Mozart, een enkele enthousiast verklaarde: Mahler. Maar ten slotte kwamen we tot de conclusie dat alleen Joh. Seb. Bachs werk veelzijdig genoeg was om op de lange duur alleen te blijven boeien. Tien jaren later zouden wij natuurlijk niet zo lichtvaardiglijk een dusdanig simpel slotsommetje uitgerekend hebben (het had, overigens, generlei consequentie...). Maar wel kan ik vele motieven van toen nu nog waarderen - niet veel meesters, in trouwe, reiken met hun composities dieper in ons geheimste zelf; niet veel meesters schouwen omvattender of van een groter hoogte.

Maar Bach en Palestrina - dat verdraagt elkander slecht. Zoiets als, volgens Berlioz, Het Orgel en Het Orkest; Geestelijk Heer en Wereldlijk Heerser.⁶² Maar hier,

61 Een aantal mensen werd gevraagd een lijstje te maken met boeken die men mee zou nemen naar een onbewoond eiland. De uitslag van deze enquête stond in de eerste nummers van 1922. Zie voor informatie over Het Getij voetnoot 142 bij het essay van 15 januari 1920.

62 Berlioz schreef in zijn Traité de l'instrumentation et d'orchestration modernes in het hoofdstuk over het orgel: ‘l'orgue et l'orchestre son Rois tous les deux, ou plutôt l'un est Empereur et l'autre Pape; leur mission n'est pas la même, leurs intérêts sont trop vastes et trop divers pour être confondus’.

[p. 629]

bij de tegenover-elkander-stelling van Bach en Palestrina, botsen twee geloofshoudingen, twee wereldwijsheden. Bach lijkt naast Palestrina nors, eigenwillig, schijnt bijna hypocriet; Palestrina doet al te zoet, te onwezenlijk aan. En dit beide ten onrechte en alleen door een gedwongen, doch nimmer opgaande vergelijking met elkaar. Het is niet, simplistisch, het katholicisme tegenover het protestantisme - de discordantie heerst in heel andere sferen, waar men de begrippen katholiek en protestant ternauwernood nog zou kunnen onderscheiden.

Verder doorgaan op deze kwestie zou ons op dit ogenblik hopeloos doen verdwalen in vele Verledens, in vele nauwelijks benaderbare Voor- en Onderbewustheden. Men kan de zaak (als men haar Wezen voor dit ogenblik niet wenst te benaderen) ook gemakkelijk neerhalen tot een alledaagser Plan en vaststellen dat een orgelfuga, een streng polyfoon preludium in een andere wereld thuisbehoort dan de graciele vocale polyfonie van een Palestrina of van de werker in zijn Geest: Giovanni Casali. En daar wij Bach vaak genoeg trachten te naderen met onze begrippen, en daar het Palestrinakoor bovendien Palestrinakoor heet, bepalen wij onze aandacht slechts bij het vocale deel.

En dan is het verheugende plicht om op te merken dat Winnubsts koor steeds vooruitgaat in souplesse, in toonkwaliteit, in geschakeerdheid. Winnubsts koor is zonder de minste twijfel het beste klein ensemble dat Utrecht rijk is, op dit ogenblik. Bij de sopranen dreigde enige malen een klein gevaar (misschien één ongeconcentreerde of slecht de repetities bezoekende zangeres?). Ik registreerde een zakken in het eerste nummer van de middag en in het Benedictus van Palestrina. Daar waren wat onvastheden in het refreintje Benedicamus Domine. Daar was ten slotte, misschien de ergste fout, het koor (sopraan!) dat in Heer Jesus had een hofken constantelijk een s te veel declameerde (‘men hoort daer niets dan engelsanc’). Ik meende dezelfde fout ook in het tweede Hollandse geestelijke lied op te merken: Godts heylich gheest. Zulke foutjes zijn gauw gemaakt - gelukkig even spoedig verbeterd. En verbeterd dienen zij te worden, want zij raken zeer essentiële dingen van een vocale compositie.