Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Liederavond - Janna Brandsma-Catharina Trapman
27 januari 1922 (UD)

Janna Brandsma (zang) en Catharina Trapman (piano)
Werken van Mahler, Debussy, Diepenbrock, Dresden, Wolf en Schubert

Wat het programma en wat het vocale gedeelte betreft, leek het op een dier voortreffelijke avonden uit de seizoenen '16, '17, '18 of '19. Toen de stortvloed der internationale (lees: buitenlandse) solisten droog lag; toen de zeer goede Hollandse vocalisten en instrumentalisten hun vaste publiek begonnen te krijgen; toen men zich begon te schamen voor repertoireprogramma's; toen men het zich niet meer gemakkelijk maakte met ‘zijn’ Appassionata, ‘zijn’ concert-van-Saint-Saëns of ‘zijn’ Erlkönig.⁴¹ Edoch - d'oorlog heeft uit, en dat was gisteravond vooral merkbaar aan de zaal (koud als altijd, natuurlijk), waarin, ruw geschat, driehonderd bezoekers te ruim zaten. Ach, het wordt ons tegenwoordig maar weer al te gemakkelijk gemaakt beroemdheden te horen in plaats van voortreffelijke muziek, podiumleeuwen en -leeuwinnen toe te

41 Zie ook de recensie van 11 oktober 1920.

[p. 619]

juichen in plaats van serieuze, doch uiterlijk volstrekt onbijzondere kunstenaars. Zei niet Claude Debussy van Nikisch (en terecht!) dat hij behalve zijn grote dirigeertalenten, enzovoort, óók ‘de lok’ bezat - ‘wat hem natuurlijk de meest onbetwistbare successen garandeerde!’⁴² Sprak Claude Debussy er niet zijn spottende verwondering over uit dat Richard Strauss als dirigent in Parijs bewonderd werd, ‘niettegenstaande hij de kuif, het smachtende gebaar en de overige noodzakelijke rekwisieten van het succes ontbeerde’...?⁴³

Het zijn tegenwoordig lawines van grote, grootste en extra-allergrootste virtuozen die hier in Holland het kunstenaarsloon, gezegd lauweren, komen oogsten (heten de Hollandse guldens en de Zwitserse franken tegenwoordig niet: Edelvaluta?). En het gevolg is dat een groot zangeres als Janna Brandsma geen publiek krijgt, dat een uitnemend en interessant programma als het hare valt in de goedwillende belangstelling van een handjevol bezoekers.

Janna Brandsma blijkt zich te ontwikkelen tot een onzer allervoortreffelijkste zangeressen. Zij beheerst alle technische zaken volkomen; zij zingt Mahlers gigantische Um Mitternacht (maar dat moest ze niet met piano zingen!) even sterk in de geest als Debussy's visionaire prose-lyrique.⁴⁴ Ik heb Diepenbrocks Berceuse, zomin als Wolfs Jesuskind,⁴⁵ zomin als een harer Schuberts ooit zuiverder in stijl, beheerster en overtuigender horen zingen. Ik waag het niet om aan haar honoraria te denken wanneer haar voornaam in plaats van Janna: Giovanna luidde, wanneer ze, in plaats van goed-Hollands Brandsma ‘..za’, ‘..sco’, of ‘..ti’ heette...! Enfin - zó is ze, in ieder geval, de grotere kunstenares! Ik wenste slechts dat zij haar vaste publiek had - en dat niet alleen voor haarzelf.

Mejuffrouw Trapman, de pianiste, kon de diverse taken die zij op de schouders genomen had, niet altijd aan. Men weet dat ik geen voorstander ben der speel-uit-het-hoofd-manie. Vele pianisten raken te veel concentratie kwijt, mejuffrouw Trapman ook. Ik wijt daaraan vooral de meeste ternauwernoodheden, het verslappen der best-willende belangstellingen. Heus meer, dan aan de gezellige zwarte poes op het podium,⁴⁶ die met zijn aanwezigheid La soirée dans Grenade waarschijnlijk bedoelde te illustreren (wat hem of haar, helaas, jammerlijk mislukte, omdat aller aandacht gespannen raakte op de vraag: ‘wat zal-ie nu gaan doen?’ - waaruit we alweer kun-

42 Debussy, ‘Concerts Nikisch. - La musique en pleine air’. La Revue Blanche, 1 juni 1901. Debussy (1971), 44.

43 Dit is wel een heel vrije vertaling van hetgeen Debussy schreef over Strauss' dirigeren: ‘M. Richard Strauss n'a ni méche folle, ni des gestes d'épileptique. Il est grand et a l'allure franche et décidée de ces grands explorateurs qui passent à travers les tribus sauvages avec le sourire sur les lävres. - Il faut peut-être avoir un peu de cette allure pour secouer la civilisation du public?’ Debussy, ‘Richard Strauss’. Gil Blas, 30 maart 1903. Debussy (1971), 139.

44 Onbekend is welk van de liederen uit Debussy's Proses lyriques (gecomponeerd op eigen teksten) gezongen is.

45 De volledige titel van dit lied, op tekst van Mörike, luidt Schlafendes Jesuskind.

46 In de recensie van 17 maart 1922 is opnieuw sprake van een zwarte kat op het podium en ook in Van Gilses Mémoires wordt melding gemaakt van een dergelijk incident: ‘Een andermal, in het Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen, wandelde een zwarte kat langs mij heen op het podium en verdween in een der roosters langs de wand [...]; alle aandacht was weg, ik moet bekennen: de mijne ook, omdat iedereen met spanning het ogenblik verbeidde waarop het dier weer uit het rooster te voorschijn zou komen!’ Van Gilse (2003), 42.

[p. 620]

nen leren dat Debussy soms overwonnen kan worden door een dikke zwarte poes...). La soirée dans Grenade⁴⁷ lukte mejuffrouw Trapman trouwens niet zeer - hoeveel meer kunnen niet sommige dichte groepen van vier zestienden suggereren dan haar reproductie liet voorkomen! Het is nog te ongedifferentieerd, haar spel. Wat bleek, wat dor. Niet onmuzikaal; haar accompagnementen van de echte pianoliederen (niet Um Mitternacht!) waren vaak heel zuiver en smaakvol.

Herdenken wij uit het interessante programma ten slotte nog twee liederen van Sem Dresden. Volstrekt origineel werk; het tweede (Soms horen wij) vertoont in de derde frase een zeldzaam fascinerende basfiguur. Natuurlijk, zulke belangrijke noviteiten brengt alleen het programma van een Hollandse en, natuurlijk, alleen voor een lege zaal!...

47 Debussy, Estampes, nr. 2.