Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Liederavond - Sven Scholander
24 januari 1922 (UD)

Sven Scholander begon met zijn programma te veranderen. Daar hij, gelijk hij met zijn vriendelijkste knipoogje opmerkte, een kleine wenk gekregen had dat er wat te veel van zijn lievelings-rococodichter Bellman op het repertoire stond voor de provincie, zou dat veranderd worden (er verviel ten slotte alleen: Fredmans Epistel an den Tanzmeister) - en dus kregen we een paar krontjongliedjes, die Scholander in de buurt van Bandoeng gehoord had. Ook onder de nummers buiten het programma om compareerde nog een romancetje ‘uit de Molukken’.

In deze zaken ligt zonder de minste twijfel Scholanders fort niet. Primo is de waarde (neen, ik zeg niet kunstwaarde) van deze sterk Europees beïnvloede liedjes minder dan gering. Secundo ontwricht hij ze, onwillens, door tal van westerse vanzelfsprekendheidjes. Ik citeer Brandts Buys (Over de ontwikkelingsmogelijkheden der muziek op Java):

De verschillende liedjeszangers, levende te midden der betere populariteiten, voelen, in Indië komend, zich krachtens natuurlijke affiniteit eer trekken door de afstammelingen der Europese muziek: Krontjong, Ambonse en Maleise wijsjes, dan door de autochtone toonkunst van de Archipel.
Niet licht zullen ze daar iets van meebrengen voor hun publiek in het westen. Nog directer van de smaak der toehoorders afhankelijk dan de serieuze musici, riskeren ze niet hen met werkelijk oriëntale kunst te vervelen of af te schrikken.
Dit is goed. Ze zouden er niets van tot zijn recht brengen.

[p. 616]

Waar moet (bijvoorbeeld) een zoethartige, blankgallige Vlaam als Hullebroeck nuances vinden om er de timbres van de Javaanse zangkunst mee na te bootsen? [...] Zelfs de meerzijdige, de kantige, maar tamelijk grof gefacetteerde Sven Scholander zou deze kunst niet anders kunnen weerspiegelen dan onwillens parodiërend.³⁷

Dit is inderdaad een der gevaarlijkste hoeken aan Scholanders kunstenaarschap. Ik heb The Brave Cabin Boy³⁸ zes of acht keren van hem gehoord, en zes of acht keren heb ik mezelf goedwillend afgevraagd of het ook soms géén menens, of zo, was. Maar het is menens!... Er is iets van overdrijving (in de fijnere dingen namelijk, in de spotliederen, vooral de goedmoedige, is Scholander onovertrefbaar). Le roi a fait battre tambour verdráágt niet zoveel theater; de Sérénade du pavé was zónder de toevoegselen zestien keer navranter geworden.

Maar komaan - er is rampspoed genoeg en er is serieuze kritiek genoeg (of te veel, zegt men) - en Scholander had gisteravond weer zijn breedste lach meegebracht, zijn losse knieën, zijn kuifje à double usage, zijn luit (‘van 1795’) die kan klinken als een luit, als een begrafenisklok, als een roffeltrom, als een harmonieorkest; de luit die kan scheepje varen over de baren, die in de Juchheissawalzer ein gar holdseliges Mägdlein verbeeldt en elders weer een naaimachine. En er was de stemming, onder het niet zeer talrijke publiek; en Scholander zong Jan Hinnerk up de Lammerstraat.³⁹ Wat zouden we, in dit verband, nauwkeuriger gaan onderzoeken, wát Scholander het beste lukt? En áls er dan al eens te veel parodie om de hoekjes van het rode scherm keek, was het wonder? De herinnering aan Scholander zal altijd die blijven aan één die onze lachsnaren wist te bespelen met de grootst denkbare virtuositeit en zónder twijfelachtige middelen. Het is waarlijk geen geringe verdienste en het moet geen gemakkelijke taak geweest zijn - laat staan dan of het een vermakelijke arbeid was...

37 Brandts Buys (1921), pp. 2 en 50. In het artikel van Brandts Buys is het gedeelte vanaf ‘Waar moet (bijvoorbeeld) [...]’ een voetnoot bij het voorafgaande. Pijper citeerde eerder uit dit artikel in zijn recensie van 28 december 1921.

38 Dit traditioneel Engels zeemanslied staat bekend onder de naam The golden vanity.

39 Een 19de-eeuws lied in Platduits.