Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Kerkgezang - Die Jahreszeiten van Haydn
21 januari 1922 (UD)

Tivoli
Koninklijke Utrechtsche Vereeniging voor Kerkgezang en U.S.O.
o.l.v. Wouter van der Blij
m.m.v. Jacques Caro, Louis van Tulder en Mia Peltenburg
Haydn: Die Jahreszeiten

De grote musicoloog Henry Prunières, directeur van Frankrijks schitterendste muziekperiodiek,³³ schrijft in het laatst verschenen nummer van zijn tijdschrift een enthousiast artikel naar aanleiding van een Amsterdamse uitvoering der Jahreszeiten. En liever dan voor de zoveelste maal herhalen wat ik zelf reeds vaak schreef over het oude werk dat een lange jeugd gehad heeft, vertaal ik voor u een enkele alinea uit Prunières' beschouwing:

Wie onzer heeft niet altijd moeite moeten doen om een glimlach te onderdrukken wanneer wij in Stendhals geschriften lazen over het ‘machtige genie’ en de ‘grandioze stijl’ van de oude Haydn? Wij waarderen immers de muziek van onze meester meer op de manier waarop wij de bekende poppetjes van Saksisch porselein bekijken, vol bewondering voor hun breekbare gratie - en wij begrijpen absoluut niet meer dat Haydn op zijn tijdgenoten een indruk van geweld, van krachtigheid kon maken. En toch komt dit uitsluitend doordat wij zijn werken zo zelden behoorlijk uitvoeren.

(Volgt een passus over de executie door het Amsterdamse Toonkunstkoor: ‘un admirable concert’...)

33 La Revue Musicale, opgericht in 1920.

[p. 614]

Maar men moet zulk een uitvoering bijgewoond hebben om zich weer eens rekenschap te kunnen geven van de innige poëzie der korte inleidinkjes die de stemmingen der jaargetijden oproepen, en van de rijkdom, de volheid der ensembles waarin de menselijke stem zich paart aan de instrumenten om het feest der lente te vieren, of het jachtfestijn, of de wijnoogst...

Prunières had dan ook wel een zeer voortreffelijke uitvoering bijgewoond. Het Amsterdamse Toonkunstkoor had hem volstrekt betoverd!: ‘On connaît la perfection des choeurs du Toonkunst. Il n'existe sans doute rien en Europe qui leur soit comparable!’³⁴

Maar het gaat op het ogenblik over de koren van de Vereeniging voor Kerkgezang. En in dit verband kan ik het artikel van de Parijzenaar niet langer gebruiken... Ik heb één grote, kardinale bedenking tegen de opvattingen van de directeur, de heer Van der Blij en dat is: het tempo. Alles werd te traag. Niet veel in de regel; doch juist te veel. De heer Van der Blij neemt geen te brede tempi (waardoor de zaak te gewichtig zou gaan lijken), doch: te trage. Zodat het te slap ging klinken. Ook de uitspraak blijft een van Kerkgezangs achillespezen. Met de zuiverheid, de zekerheid van inzetten heeft deze vereniging in de regel niet te kampen; alles klonk degelijk bestudeerd.

Ik kom tot de solisten. Caro³⁵ en Van Tulder zijn, natuurlijk, op dit terrein zo goed thuis als een jachtopziener in zijn bossen (men ziet uit dit goedbedoelde beeld dat de pastorale tendens van het geval zich zelfs tot in de kritiek laat gelden!). Mia Peltenburg, die ik thans voor de tweede maal in zeer korte tijd te horen kreeg, kan ik niet met drie woorden kritiseren. De Hanne-partij ligt haar zonder de minste twijfel psychisch vele malen ongunstiger dan de solo uit Mahlers Vierde.³⁶ Ik kan dit, helaas, geen bevredigende prestatie noemen.

Ik weet van Mia Peltenburgs smaak, van haar ontwikkeling, van haar sympathieën op dit ogenblik nog niets. Maar ik waag de veronderstelling dat zij zich vooral aangetrokken zal gevoelen tot de muzieken met een grotere, geconcentreerde psychische geladenheid. Er is een categorie jonge musici die het even-aanduidende der nieuwerwetsere zaken zeer scherp aanvoelen en soms zelfs verrassend weten te doen begrijpen. De zogezegd ‘klassieke’ muziek, uitgezonderd misschien Bach, Joh. Seb.,

34 ‘Qui de nous n'a souri en lisant dans les écrits de Stendhal quelque allusion au “génie puissant”, au “style grandiose” de Haydn? Nous considérons volontiers la musique du vieux maître à la manière de ces figurines de Saxe dont on admire la grâce fragile et ne comprenons plus l'impression de force qu'il donnait à ses contemporains. C'est uniquement faute d'entrendre ses compositions convenablement exécutées. - Un admirable concert unissant l'orchestre du “Concertgebouw” aux 500 choristes du “Toonkunst” sous la direction de Mengelberg, vient de nous révéler la prodigieuse imagination, l'esprit d'invention et aussi la véhémence et l'éclat de ce Haydn qu'on imagine à l'ordinaire comme un vieux musicien correct et si frêle. Il faut avoir entendu une pareille exécution pour se rendre compte de la poésie intense de ces courts préludes qui évoquent les diverses saisons, et de la richesse, de la plénitude de ces ensembles où les voix se marient aux instruments pour célébrer le printemps, la chasse ou les vendanges. - On connaît la perfection des choeurs du “Toonkunst”. Il n'existe sans doute rien en Europe qui leur soit comparable.’ Henry Prunières, ‘Les saisons de Haydn au Toonkunst’. La Revue Musicale, jrg. 3, nr. 3, januari 1922, 77.

35 Op het programma stond Hendrik van Oort aangekondigd.

36 Zie de recensie van 12 januari 1922.

[p. 615]

heeft dan echter hun hart niet meer. Dat zijn veelal de lieden wier fundament boven Wagner ligt. Deze pianisten spelen dan bij voorkeur moderne composities, Bach en Chopin; deze zangeressen zingen dan vooral Hugo Wolf en wat na hem kwam. Deze categorie is nog niet zeer talrijk, doch ik vrees: ze zal het worden. Ik weet niet zeker of ik Mia Peltenburg daar ook toe moet rekenen, doch het is zeker dat zij haar Haydn zong juist op de manier dezer artiesten. Daar is namelijk veel te waarderen, doch wij missen méér: naïviteit, ‘Singseligkeit’, enthousiasme. Dit is het wat de reactionaire kritiek, als ze er de lucht van krijgt, in ‘de modernen’ zo verfoeit. En, in trouwe, ik kán het billijken. Nu mag men mij deswege reactionair heten, doch ik eis: universeelheid van een kunstenaar. Wanneer men niet mét Haydn een kleine jongen kan zijn, mét sommige romantici een verliefde dwaas, dan moet men ze niet zingen. Een Europees musicus behoort zich alles aan zijn verleden, aan zijn beschaving gelegen te laten liggen, wil hij in plaats van waarachtig modern niet modieus worden! Hoe zei het ook weer Schumann: ‘Alles Modische wird wieder unmodisch!’

Mia Peltenburg is op het ogenblik voor een Haydn nog lang niet naïef genoeg. (En dit is waarlijk geen anomalie!) Vocaal kan zij Die Jahreszeiten natuurlijk best aan - maar er is, zélfs in een Haydn, meer.