Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert²⁹
19 januari 1922 (UD)

U.S.O. o.l.v. Louis Boer
Weber: Ouverture Euryanthe
Schumann: Vierde symfonie
Rabaud: La procession nocturne
Liszt: Les préludes

Het gesprek liep over Muziek en Mode. Het zal, waarlijk, nog de vraag zijn of de mode van vandaag, die der foxtrots, one- en two-steps, gezien in het licht ener niet al te langjarige Historie (laten we zeggen, juist zo lang als de nog heden ten dage gespeelde muziek terugreikt, dus een eeuw of vier, vijf; meer niet) niet zal blijken meer te zijn geweest dan de mode-1830 bijvoorbeeld, of de Duitse mode-1870. Geen componist, geen meester van het tweede of zelfs eerste plan, ontkomt tenslotte aan

29 Blijkens een bericht in Het Vaderland van 19 januari 1922 werd dit concert door het publiek verstoord: ‘Alleen was het zonderling dat [...] een stelletje bezoekers aan het fluiten sloeg. Ze werden echter door het applaus overstemd. We mogen aannemen dat deze daad geen afkeuring van Louis Boers kunst bedoelde, maar eerder een demonstratie ter afkeuring van de houding van het bestuur inzake het geval Van Gilse - Pijper.’ Op 21 januari 1922 corrigeert Het Vaderland deze veronderstellling: ‘Naar wij thans vernemen zouden die fluitisten [...] een paar aanhangers van de heer Pijper zijn geweest.’

[p. 612]

het gevaar van in de mode te moeten raken. In het ene geval (het gunstige, als ze namelijk vroeg genoeg doodgaan) blijven ze de mode juist een doodkistplankdikte vooruit. Zie Mahler, zie Debussy. In het andere geval haalt het nageslacht ze in en neemt gruwelijkste revanche voor de hem afgedwongen evolutie. Zie Saint-Saëns, zie ook Richard Strauss. Iemand onder de veertig jaren zult ge zo licht niet horen klagen over het verschijnsel dat het in de wereld der gedachte zo snel heet te evolueren, tegenwoordig. Ik vind, het draait nogal langzaam. Of misschien, zo goed als helemaal niet? We hebben achttien eeuwen nodig gehad om het begrip terts (4/5) door te krijgen... is dat snel? Dan ging het ten tijde der middeleeuwse (zogenaamde!) primitieven heel wat vlotter. Binnen tweehonderd jaren waren we honderdtachtig graden gedraaid ten opzichte van de geoorloofdheid der parallelle kwinten. Toen schreven we het jaar onzes Heren twaalfhonderd en zoveel. Anno 1922 geeft men nog dictaten uit over verboden kwintenparallellen - gelijk anno 1822, et cetera, et cetera. En we leefden zo snel, dacht u?...

Maar, het ging over muziek en mode. Ik citeer Schumanns Musikalische Hausund Lebensregeln (omstreeks 1850): ‘Betrachte es als etwas Abscheuliches, in Stücken guter Tonsetzer etwas zu ändern, wegzulassen, oder gar neumodische Verzierungen anzubringen. Dies ist die grösste Schmach, die du der Kunst antust.’³⁰

Schumann zelf had het over ‘nieuwerwetse opsmukkingen’ - anno 1850. Dat waren dus: mordenten, sanglots; dat was, pianistisch, de hele kraam van Clementi-bravoure (Clementi, die de melodieën uit een pianoconcert van Beethoven met een octaafje erboven speelde, omdat het dan briljanter was...). Och, leven we wel zo erg snel?

Schumanns muziek zelf, en de mode, dat is ook geen klein ding. Hoe lang is het helemaal geleden dat men divageerde over de relatieve waarde van Schumann en Mendelssohn? Wat zeg ik? Als de volgende week iemand het in zijn hoofd krijgt om een programma slechts aan deze twee meesters te ‘wijden’ - dan zitten wij dezelfde avond ons nog te verdiepen in hun beider verhoudingen tot het leven, tot de muziek, tot elkaar...

Toch - er is iets veranderd. Het zou thans geen modieuze causerie meer worden. De meesters die ná onze romantici kwamen, hebben hun hun rechtmatige plaats aangewezen. En niemand zou het meer ‘Geschmackssache’ noemen, wanneer wij Schumann hoger aanslaan dan Mendelssohn. Ik citeer wederom Schumann: ‘Alles Modische wird wieder unmodisch!’³¹ Ja, maar de Töchterpensionate dan? En de gigantische oplagen van de Lieder ohne Worte en het Jugendalbum? Och - ‘het’ gaat, heus, zo snel nog niet!...

Wat men evenwel aan de nagedachtenis van een voortreffelijk componist, gelijk een Schumann toch was, verschuldigd blijft, is piëteit. Men kan het prefereren om zijn Carnaval of de Kinderszenen niet drie keer in de twee jaren te moeten horen - soit. Zijn orkestwerken zijn ook zijn meest geslaagde scheppingen niet - hijzelf vond dat hij niet kon instrumenteren en het zou een postume onbeleefdheid zijn om

30 Schumann (1914), deel II, 165.

31 Ibidem, 166. Het volledige citaat luidt: ‘Alles Modische wird wieder unmodisch, und treibst du 's bis in das Alter, so wirst du ein Geck, den niemand achtet.’

[p. 613]

dat tegen te spreken. Zo een soloviool in die Romance van zijn Vierde symfonie ligt ongunstig, kan niet veel suggereren. En zo is er, op iedere bladzijde der partituur, meer. Overigens zou ik de reproductie van gisteravond toch geen geslaagde uitvoering mogen noemen - in verband met de tempi, de dynamiek, de duidelijkheid.

Ook de Ouverture Euryanthe van Weber slaagde niet bijzonder. Het langzame middendeel werd opmerkelijk onhelder en dynamisch was het koper nogal raar.

Na de pauze stonden Liszts Préludes nog op het programma en de Procession nocturne van Rabaud, wat ik in de loop der jaren ben gaan zien als een zeer voos en lijntrekkend stukje. En dus (ik citeer voor de derde en laatste maal Schumann): ‘Du sollst schlechte Kompositionen weder spielen, noch, wenn du nicht dazu gezwungen bist, sie anhören.’³² En dus hebben wij Schumanns bevel gehoorzaamd.

Het concert stond onder leiding van de heer Louis Boer, directeur van de Koninklijke Militaire Kapel.

32 Ibidem, 165.