Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 580]

De Utrechtse dirigentenkwestie
donderdag 23 december 1921 (Het Vaderland)

Het Utrechtsch Dagblad had gisteren weer een hoofdartikel over de zaak Van Gilse. Zijn ‘laatste woord’.

Hoewel het artikel ten dele gaat tegen het interview dat een lid onzer redactie met de heer Van Gilse heeft gehad en dat opgenomen is in ons zondagochtendblad, en tegen het stukje dat wij dinsdagavond naar aanleiding van het eerste hoofdartikel van het Utrechtsch Dagblad gaven, kunnen we ons van een gezette behandeling van de zaak grotendeels onthouden, aangezien het meeste zijn tegenspraak reeds vindt in het toegezonden stuk van de heer Van Gilse zelf.²⁴ De lezer kan uit dat stuk ook afleiden of het juist gezien is van het Utrechtsch Dagblad - het oirbare daargelaten - om zich enige malen van argumenten van de heer Van Gilse af te maken met te zeggen dat hij krank is, dus voor zijn uitingen niet verantwoordelijk kan worden gehouden.

Van één zin uit het artikel nemen we nota: ‘Indien de heer Van Gilse zou geschreven hebben’, zegt namelijk het Utrechtsch Dagblad, ‘dat de scherpe toon van de heer Pijper hem hevig had geïndigneerd, dan had hij zeer velen achter zich gehad.’ Zeer velen in Utrecht zijn dus met de heer Van Gilse hevig geïndigneerd over de kritieken van de heer Pijper. Maar nu raken zeer vele mensen niet hevig geïndigneerd om de scherpe toon van een kritiek. Men kan die toon afkeuren, een enkele zal er verontwaardigd over worden, maar dat zeer velen hevig verontwaardigd zijn, dat duidt er toch wel op dat die kritieken niet alleen scherp van toon zijn, maar dat ze zeer onbehoorlijk zijn.

Onwillekeurig zou dus het Utrechtsch Dagblad bevestigd hebben wat wij, buiten de heer Van Gilse om, gehoord hebben van de zeer ongunstige indruk die een aanmerkelijk deel van het muzikale Utrecht heeft van de manier waarop de muziekcriticus van het Utrechtsch Dagblad de dirigent Van Gilse aanhoudend bestookt.

Het staat dan ook bij ons allerminst vast dat het Utrechtsch Dagblad, zijn criticus in bescherming nemende, mag spreken van ‘het recht opeisen der vrije kritiek’ en het mag voorstellen of het opkomt voor ‘de vrije gedachte-uiting in de gehele Nederlandse pers’. De vrijheid van kritiek, die ons niet minder waard is, is geen vrijbrief om alles te zeggen wat men blieft.

Nog moeten we iets feitelijks uit het artikel van het Utrechtsch Dagblad overnemen. Het schrijft:

Wij zijn gemachtigd te verklaren dat de heer mr. dr. W.M.H. Werker nooit een enkele maal met de heer Pijper zich over de kwestie Utrechtsch Stedelijk Orkest - Tivoli heeft onderhouden. De beweringen van de zijde des heren Van Gilse dat de heer Pijper zich door familieverband zou hebben laten beïnvloeden, zijn dus een pure insinuatie, welke wij de heer Van Gilse louter om zijner ziekte wille kunnen vergeven.

24 Bedoeld zijn de stukken die verschenen in Het Vaderland van respectievelijk 18, 20 en 22 december 1921.

[p. 581]

Voor deze kwestie verwijzen we naar het ingezonden stuk van de heer Van Gilse.²⁵

Met verwondering treffen we onder het hoofdartikel van het Utrechtsch Dagblad het ingezonden stuk van de heer Pijper aan, dat hij aan ons heeft gericht en men gisteravond in ons blad heeft kunnen lezen. Hadden wij gisteren uit plaatsgebrek of om een andere reden de plaatsing moeten uitstellen, dan had het Utrechtsch Dagblad het stuk dus eerder geplaatst dan Het Vaderland, waaraan het was gericht. Dit lijkt ons niet geheel in orde.

De redactie van het Utrechtsch Dagblad schijnt dit zelf te hebben gevoeld en plaatste onder het stuk de volgende regels: ‘Dit artikel werd in zijn geheel door de heer Pijper toegezonden aan Het Vaderland, dinsdag laatstleden; vóór de beantwoording door dat blad van ons eerste hoofdartikel over deze zaak.’

Wanneer de heer Pijper zijn stuk heeft verzonden kunnen we niet nagaan - we hebben de envelop niet meer - maar wij kregen het donderdagochtend in handen. Het zou kunnen dat het al woensdagavond op ons bureau is gekomen, maar dan is het eerst woensdagochtend uit Utrecht verzonden, tenzij de post in verzuim is gebleven. In elk geval komt het ons twijfelachtig voor dat hij zijn stuk heeft verzonden vóór de beantwoording van het hoofdartikel van het Utrechtsch Dagblad in Het Vaderland van dinsdagavond. Want hij schreef: ‘Mijn houding tegenover de componist Van Gilse veranderde in die drie jaren van onze vrijwillige samenwerking niets hoegenaamd en ik ben nieuwsgierig te vernemen waarop men de bewering van het tegenovergestelde baseert.’ Welnu, die bewering kwam voor in ons stukje van dinsdagavond en niet in het interview van zondagochtend.

25 Zie de ingezonden brief van Van Gilse, volgend op dit redactionele artikel.