Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 575]

Ons laatste woord over het geval Van Gilse
woensdag 22 december 1921 (UD)

In plaats van het hem verleende verlof te gebruiken om tot rust te komen, gaat de heer Van Gilse voort met datgene te doen wat voor zijn gezondheidstoestand het fataalste is, namelijk de kwestie uitrafelen die gespannen is om zijn eigen persoonlijkheid. En zo verschijnen er dan weer ingezonden stukken in de NRC¹⁸ en worden er stukjes geïnspireerd in Het Vaderland.¹⁹ De naam Van Gilse is weer op aller lippen.

Wij willen hiertegenover kort zijn.

Wij schreven in ons eerste hoofdartikel aangaande deze kwestie²⁰ dat wij ons niet konden herinneren tegen de heer Van Gilse de uitlatingen te hebben gedaan die hij ons toeschrijft. Die uitlatingen vond men weergegeven in het interview in Het Vaderland, dat wij met name willen noemen, in ons vorig artikel ongenoemd lieten, wijl ons verweer daar tegen verschillende persorganen was gericht. En die uitlatingen zouden inhouden dat wij vóór de benoeming van de heer Pijper niet van diens objectiviteit zouden zijn overtuigd. Wij schreven dat wij ons die uitlatingen niet konden herinneren. Wij kozen deze zachte formulering, omdat wij niet onnodig wilden kwetsen. Maar nu Het Vaderland insisteert, moet het er dan maar uit. Het verhaal van die uitlatingen is verzonnen. Wij twijfelen er niet aan of de heer Van Gilse is een betrouwbaar man, maar de heer Van Gilse is krank.

De heer Van Gilse geeft verder in een ingezonden artikel in de NRC deze voorstelling van de zaak dat hij weigert te dirigeren wanneer de heer Pijper in de zaal is, omdat diens aanwezigheid in de zaal hem herinnert aan het conflict met Tivoli, en in Het Vaderland komt de mededeling voor dat de heer Pijper gehuwd is met de zuster van mr. dr. Werker, destijds voorzitter van Tivoli. Verdachtmaking van de heer Pijper dus opnieuw! Welnu, wij zijn gemachtigd te verklaren dat de heer mr. dr. W.M.H. Werker nooit een enkele maal met de heer Pijper zich over de kwestie U.S.O. - Tivoli heeft onderhouden. De beweringen van de zijde des heren Van Gilse dat de heer Pijper zich door familieband zou hebben laten beïnvloeden, zijn dus een pure insinuatie, welke wij de heer Van Gilse louter om zijner ziekte wille kunnen vergeven.

Ondanks onze mededeling inzake het afstand doen van zijn adviseurschap van Tivoli bij de aanvaarding van zijn functie door de heer Pijper, komt Het Vaderland daar toch weer zonder nader bewijs op terug, aldus een beschuldiging herhalend, nadat ze afdoende is weerlegd. Wij weten niet wat wij van deze wijze van bestrijding moeten denken! De opmerking omtrent de verandering in de gezindheid van 's heren Pijpers kritiek is in het hieronder afgedrukt artikel van de heer Pijper zelf volkomen beantwoord.

18 Van Gilses ingezonden brief in de NRC van 22 december 1921.

19 Bedoeld is het antwoord van Het Vaderland van 20 december 1921 op het hoofdartikel van het UD van 19 december 1921.

20 UD van 19 december 1921.

[p. 576]

[Aansluitend volgt de ingezonden brief van Pijper aan Het Vaderland (22 december 1921)]

Het blijft moeilijk een conclusie te trekken omtrent de handelwijze van iemand die lijdende is. Was de heer Van Gilse op het ogenblik normaal en dus een ernstig wikker van zijn woorden en daden, dan zouden wij voor de wijze waarop hij de heer Pijper bij voortduring verdacht maakt, achter de rug om van zijn bestuur en zonder dat hij ook maar één enkele maal getracht heeft de kwestie die hem zo nauw aan het hart ligt, met onze hoofdredacteur te bespreken, opdat die door hemzelf van zijn grieven nauwkeurig op de hoogte kon zijn - dan zouden wij voor die verdachtmaking maar één woord weten te vinden: schandelijk!

Indien de heer Van Gilse zou geschreven hebben dat de scherpe toon van de heer Pijper hem hevig had geïndigneerd, dan had hij zeer velen achter zich gehad. Thans, nu hij zich van een onverbiddelijk criticus wil afmaken door diens karakter aan te tasten, zal hij de sympathie van velen verliezen. Ongelukkig voor hem, waar hij door krankheid niet in de gelegenheid was de portee van zijn daden te overwegen.

Wij willen afstappen van alle persoonlijks dat ten onrechte met deze kwestie is verweven. De kern van de zaak is toch deze, dat onze muziekrecensent het gewaagd heeft het middelmatige van 's heren Van Gilses dirigeertalent in het licht te stellen en dat hij dat heeft gedaan in het belang van het Utrechts muziekleven, in het belang ener zo hoog mogelijk opgevoerde kunstzinnige prestatie. Wij laten ons niet de wet stellen door enige uitvoerende kunstenaar. Wij blijven het recht opeisen der vrije kritiek, overtuigd dat, indien wij hier een pas weken, wij een antecedent zouden scheppen dat allergevaarlijkste gevolgen kon hebben voor de vrije gedachte-uiting in de gehele Nederlandse pers.

Met vertrouwen wachten wij de ontwikkelingen dezer zaak af. Met vertrouwen in de eerste plaats in het bestuur van het U.S.O., dat er, wij herhalen dit thans in het publiek, van verzekerd kan zijn dat wij - nu meer dan ooit - scherp zullen toezien dat geen onnodige, kwetsende opmerkingen in 's heren Pijpers kritieken binnensluipen. Maar meer dan ooit staan wij naast onze recensent, in de ure waarin men tracht door wat op sluipmethoden lijkt, hem het leven onmogelijk te maken. Dit is ons laatste woord.