Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Kerstmatinee - Pembaur-Szigeti
27 december 1921 (UD)

Gebouw van Kunsten en Wetenschappen
Joseph Szigeti (viool) en Joseph Pembaur (piano)
Werken van Brahms (Vioolsonate nr. 3 in d, op. 108), Schumann,
Bach (Partita in E, BWV 1006) en Schubert (Wanderer-Fantasie)

Joseph Pembaur, de pianopoëet,³⁷³ is als kamermuziekspeler een gevaarlijke buur. Er bleef niet veel van Joseph Szigeti over: dynamisch niet - zijn niet zeer grote toon werd onophoudelijk naar de kant van de weg gedrongen; algemeen muzikaal schijnbaar ook niet - de koelere expressies waar hij naar streefde, leken voor het merendeel der Pembaur-enthousiasten welhaast decemberhollandse klimaten naast een augustusdag aan de Middellandse Zee. En psychisch was het ook geen partij: alles wat Szigeti volkomen overtuigend, aanvaardbaar en soms weleens ontroerend speelde, kreeg, tegelijkertijd of, als het polyfoon was, een paar volle maten later, van Pembaur zelf dubbel de volle maat, plus een Pembaurse glimlach, of een Pembaurs hoofdschuddinkje. En altijd het accent van hartelijkheid daarbij, en altoos een herinnering aan het vele Goede en Schone - van waaruit Pembaur (zie zijn Poesie des Klavierspiels) pianospeelt.

Joseph Pembaur nu is zonder de minste twijfel van de twee de grootste musicus, de meest ervaren artiest, de best gedisponeerde herschepper, de voortreffelijkste podiumfiguur. Maar, zoals ik zei, het was geen portuur. En ik durf de kamermuziekspeler Pembaur niet altijd gelijk geven. Ik vraag mij bijvoorbeeld af op welke gronden Pembaur de achtste noten uit het tweede thema van het eerste deel van Brahms' Derde

373 Pijper refereert aan Pembaurs Von der Poesie des Klavierspiels (1911).

[p. 555]

sonate zodanig verlengde - ditzelfde zou ik in beide sonates (ook die van Schumann) nog ettelijke keren kunnen aanwijzen. Maar we zullen er niet verder over schrijven: Pembaur is een groot pianist - maar hij behoort, kamermuziek uitvoerende, zijn partners niet al zijn eigenwilligheden, zijn tempi, zijn dynamiek op te leggen. Tenminste niet op deze manier. Pembaur heeft altijd gelijk, doch in deze zaken alleen voor zichzelf - tenminste niet voor Szigeti.

Joseph Szigeti bewees met zijn reproductie van Bachs Partita in E dat zijn toon veel groter en expressiever is dan in de andere werken slechts vermoed kon worden. Het is geen buitengewoon beheksende viooltoon, het is ook geen zo extravagante violistiek - het is alles in alles misschien wat te gesloten en teruggetrokken. Beide eigenschappen die naast het musiceren van een Joseph Pembaur op tekortkomingen gaan lijken, maar dat toch in de verste verte niet zijn.

Het spel van Joseph Pembaur, de pianist, is één ding: bewonderenswaardig - en het blijft dat de jaren door. Hij speelt zijn Wanderer-Fantasie nog als vroeger - het is nog steeds zeer grandioos pianospelen, zeer Duits dichten, zeer hartelijk musiceren. Er is nog altoos evenveel diepte des gemoeds als brille, en door beide of een van beide oorzaken (ik vermoed de eerste) zijn er nooit vier achtste noten gelijk. Pembaur bedoelt altijd een ‘sich heben und senken’; alle expressie, tot het laatste atoom toe, is overal aanwezig - tot zelfs in de manier waarop hij een terts boven uit de lucht haalt, als de ster van het oosten, en laat opentwinkelen uit de toetsen. Ge moet niet denken, lezer, dat ik Pembaurs geschiedenisjes aan de piano goedaardig bespot - daarvoor is het veel te respectabel. Aanvaarden doen wij dit overjarige romantisme diep-in eigenlijk geen van allen meer. Maar dat is een van de redenen van Pembaurs successen - beminnen wij onze bijna verloren vroegste herinneringen niet het meest? Het is het hart van het oude Duitsland, het Duitsland van Des Knaben Wunderhorn, dat in zijn spel klinkt. In Pembaurs muzikale persoonlijkheid bestaan de Wagner-jaren (‘Ehrt eure deutschen Meister!’)³⁷⁴ niet - en dus ook niet de jaren ná 1914. Het bleef bij Florestan en Eusebius.³⁷⁵ Beter zó dan anders. En - het is bewonderenswaardig pianospel!

374 Eerste zin van het slotkoor uit Wagners Meistersinger von Nürnberg.

375 Florestan en Eusebius: zie voetnoot 91 bij de recensie van 20 december 1919.