Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Abonnementsconcert - Hartvelt-kwartet
5 december 1921 (UD)

Hartvelt-kwartet m.m.v. Gust Seyler (piano)
Haydn: Strijkkwartet in F [welk is onbekend]
Beethoven: Strijkkwartet in D, op. 18.3
Fauré: Pianokwintet in d, op. 89

Dit was hun vierde concert. Zij kunnen zich dus ingespeeld hebben; zij weten wat zij aan het zaaltje van de Protestantenbond hebben;³⁴² hun publiek is een bekende factor geworden (goedgezind, niet karig met applaus, noch met belangstelling); zij konden ook alreeds weten wat zij aan elkaar hebben. Een experiment is dit kwartetspelen voor de vier jonge musici niet meer.

Dit was hun vierde concert, van de tien. Ik heb ze voldoende gelegenheid gelaten te wennen aan elkaar, aan hun zaal, aan hun toehoorders. De kritiek mag, waar het te grote muziek geldt, niet meten met twee maten - eerst recht niet waar men te maken heeft met de klassieke strijkkwartetten, de edelste, de meest directe, de summiere³⁴³ geestesuitingen van een Beethoven, een Mozart, een Haydn. Ook niet op een eerste concert. Had ik dus hun eerste optreden bijgewoond en dat even ontoereikend gevonden als thans hun vierde - de kritiek zou niet zachtzinniger geweest zijn. Maar ik wilde de Hartvelden al hun kansen geven: jonge musici mogen niet de indruk krijgen dat hun debuut met mistrouwen wordt gadegeslagen. Dit knot de ijver, dooft de belangstelling. En - nietwaar? - in ons aller hart zit nog wel een klein hoekje lokaal chauvinisme, zegt men: en het zou met een onvermengde vreugde geweest

342 De Utrechtse gemeente van de Nederlandse Protestantbond hield haar kerkdiensten destijds in een zaaltje aan de Boothstraat nr. 7.

343 In de betekenis van ‘hoogste’ (zie voetnoot 316 bij de recensie van 24 november 1921).

[p. 536]

zijn, wanneer ik een (zelfs maar gedeeltelijk) slagen van deze onderneming onzer stadsgenoten, die onder andere hun jeugd mee hebben, had kunnen noteren. Ik wil zelfs ditmaal nog voorlopige indrukken geven en afwachten welk soort ensemble zij met hun pianist Gust Seyler vormen. Ditmaal, na twee zo voluit ontoereikende prestaties als het Kwartet in F van Haydn en het Derde van Beethoven, ontbrak mij de moed het Pianokwintet van Fauré aan te blijven horen (Klavierkwintet? en in ‘d-Moll’? Introduceert men aldus Frans werk? Trouwens: het hele programma beter corrigeren: Faurré!)

Hartvelt-Brantenaar-Hartvelt-Oberstein dus.³⁴⁴ Oberstein heeft andere tekorten dan de drie eerstgenoemden: Hij is nóg slordiger, hij let van alle vier het minst op de dynamiek van het ensemble. Gemeenschappelijke fouten der vier zijn: geen tempo vol kunnen houden; geen dubbelslagfiguur kunnen spelen; drie maten sf opvatten als een continu forte en het teken de vierde keer vergeten. Ik zou nog veertig of vijftig soortgelijke aanmerkingen kunnen maken, doch deze hier volstaan om de conclusie te vinden: dilettantisme.

De fouten van de beide Hartvelden en Evert Brantenaar, die Oberstein in de regel mist, zijn: onjuiste notenwaarden spelen in een vlot tempo, vastlopen in een vlug toonladderfiguur (dat dan, ter compensatie, altijd te sterk werd): het zijn, vooral, viooltechnische fouten. Nog lang niet concertrijp, geen van drieën. Laat staan dan rijp voor een strijkkwartet, prilste, geraffineerdste, gevaarlijkste ensemble.

Neen. Het reikte geen moment boven het niveau der Openbare Les. Alleen zou het op een muziekschool niet toegestaan worden dat men zich aldus vergaapte aan de moeilijkste, zwaarste meesterwerken van het repertoire, geloof ik.

Ik had niet vermoed de prestaties van het Hartvelt-kwartet te moeten kwalificeren als leerlingenwerk, Spielerei. Doch het is waarlijk niet anders of meer. En dus hadden zij beter gedaan met in plaats van tien, twee concerten te geven en dan vooraf aan hun leermeester te vragen die zes of zeven kwartetten met ze in te studeren, grondig en op hun gemak. Dit zou beter geweest zijn, want: verstandiger, bescheidener, artistieker! Drie der vier kan ik nog niet anders beschouwen dan als enigszins gevorderde leerlingen met talent voor het instrument viool. De vierde man, de heer Oberstein, heeft door zijn naturel, zijn temperament enzovoort iets op de anderen vóór: wat hij nog te leren heeft (het is minder, doch ik zeg niet dat het weinig is), leert het leven en de muziek hem zonder pedagoog ook wel. Maar: matiging, matiging! (Dat is niet hetzelfde als: droog, droog!) Met dit kwartetje wordt het niets, vrees ik. Ze hebben geen marge: ze kunnen niet méér dan voor de partijen alleen reeds vereist wordt. Ze zijn onophoudelijk ‘op volle toeren’, ze moeten aldoor 100 procent van hun kunnen geven: er schiet geen aasje ruimte, tijd, aandacht, interesse over voor de muziek. Eerst dus de primaire zaken. Laat Piet Hartvelt dan eens gaan trachten af te komen van

344 Wouter Paap vermeldt een Hartvelt-kwartet dat in 1923 werd opgericht. Eerste bezetting: Piet Hartvelt, Gerrit Kolling, Kees Hartvelt en Jan Meijer. Na enkele wisselingen was de bezetting: Piet Hartvelt, Jan Keessen, Kees Hartvelt en Charles van der Meer. De bezetting Hartvelt-Brantenaar-Hartvelt-Oberstein, die Pijper hier noemt, moet dus vóór het ‘officiële’ Hartvelt-kwartet actief zijn geweest. Paap (1972), 79.

[p. 537]

zijn haast, zijn abominabele intonaties (niet alleen boven de e?!) en van zijn wijze van toontrekken, die hij nu nog uitsluitend te onpas aanwendt. Cornelis Hartvelt zou ik liever eens als violist willen bespreken: de alt ligt hem matig en zijn partij was in de regel wel aanwezig, doch meer niet. Brantenaar hetzelfde, maar ik geloof: zijn soort muzikaliteit is minder periculeus dan dat van Piet Hartvelt. Er schemerde soms iets van een ritenuto, een logisch accent in zijn partij.

Zoals ik boven zei: dit zijn slechts voorlopige notities. Mijn eindindruk wilde ik liever geven na Seyler in het ensemble gehoord te hebben. Aan profetieën doe ik niet, doch ik durf wél te voorspellen dat er in mijn opinie over het Hartvelt-kwartet als zodanig niet veel wijziging meer zal kunnen komen. Resumerende: een violoncellist die nog veel te leren en af te leren heeft, doch wiens gegevens gunstig zijn. En de drie zeer talentvolle vioolleerlingen, naar wier ontwikkeling ik over een jaar of drie, vier uiterst benieuwd ben. Maar: vooral niet denken dat men met dit kwartetje op een juiste weg is, die ooit tot iets zou leiden!

Hun nut hebben ze van deze tien zondagmiddagconcerten wel degelijk: literatuurkennis, optredingsvastheid. Als Hartvelt-Brantenaar-Hartvelt-Oberstein het ook zó beschouwen, dan zijn we het verheugend eens.