Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Abonnementsconcert - Berta Kiurina
30 november 1921 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
Berta Kiurina (zang) en Louis Schnitzler (piano)
Liederen van Mozart, Schubert, Joseph Marx, Richard Strauss en Pfitzner

Mevrouw Berta Kiurina zong gisteravond een programma van negentien Duitse liederen van vijf Duitse componisten. Ik had, nog geen jaar geleden, de grootste indrukken van haar zang gekregen (in groot werk, in een grote zaal)³²⁸ en dat haar kunnen, haar psychisch kunnen vooral, mij ditmaal niet zo zonder slag of stoot overtuigen kon, wil ik maar al te gaarne wijten aan ongunstige omstandigheden van buitenaf. Er heerste namelijk in het Gebouw-zaaltje zó een Noordkaap-temperatuur, dat de hete koffie in de pauze zienderogen in café glacé veranderde. Schnitzler deed niet veel anders, tussen de liederen, dan in zijn handen wrijven (soms vergat hij er zijn obligate modulatiecadensjes voor en dan beduidde de kou: winst). Maar zonder dwaasheid: zo een temperatuur is, in avondtoilet, slechts overkomelijk voor iemand die een hele avond in beweging is, een danseres bijvoorbeeld. Om verstoordheden pro domo van de ijverige administrateur Koppen, of andere belanghebbende personen, te voorkomen, stel ik hierbij direct vast dat deze vorst een uitzondering is in de maand november en dat de stand van de barometer, enzovoort, enzovoort.

Mevrouw Kiurina dan (het IJs krijgt, behalve in de muziekkritiek, regels genoeg in de krant), zong negentien Duitse liederen. Dat is, afgezien van alles, te veel. Haar

328 Tijdens een uitvoering van Schönbergs Gurrelieder in Amsterdam (zie de recensie van 21 maart 1921).

[p. 532]

hele programma bewandelde ook te zeer de middenweg, in de praktische staathuishoudkunde terecht meer en vogue dan in de kunst. Drie overbekende Mozarts, vier Schuberts van het stamrepertoire, twee van Marx die men overal tegenkomt, twee dito van Richard Strauss. Blijven dus, als betrekkelijke noviteiten, over: vier liederen van Hans Pfitzner, de componist van Die Rose vom Liebesgarten.³²⁹ En wat een slechte muziek is dat. Frieden³³⁰ tingelt als een speeldoos; Verrat lijdt onder een operetteparlando, het kwaadaardigste effect dat Offenbach ooit uitvond (‘Sie tauchte die Hand’, en dan nog eens: ‘Den klopfenden Puls’, en dan - drie keer is scheepsrecht: ‘er wollte zur sel-ben’).³³¹ Sonst is nog veel erger, met zijn triviale stompbassen en het quasi-antiquiserende menuet, dat Schnitzler heel goed speelde... En dan het hoogtepunt, jawel, verminderde septiemakkoorden!, eertijds Kapellmeisterakkorde gescholden. Het vierde: Gretel is het ergste.³³² Voluit Zwitsers. Dezelfde infantiliteiten die Mahler somtijds geniaal en zachtaardig ironiseerde (bijvoorbeeld in Wer hat dies Liedlein erdacht?). Maar hier is het menens en het slot, waar die Kretel een wasechte Jodler slaakt: ‘Ach du!’,³³³ is van geesteshouding vele malen onaanvaardbaarder dan de boerenkermissen uit de symfonieën van Dopper.

Neen. Wanneer mevrouw Kiurina dan absoluut alleen Duits wilde zingen, waarom dan geen Mahler? Waarom geen Reger? Waarom geen Schönberg? Het eerste lied van Schönberg moeten we hier in Utrecht nog horen en wie kon ze beter introduceren dan zij? Waarom uit de vele banden Schubert geen fijnzinniger keuze gedaan? Waarom dan geen Wolf, geen Loewe, geen Brahms desnoods? In de kleinere vormen, het lied, heeft Brahms toch voluit een paar meesterwerken geschreven.

Enfin - de motieven der zangeressen zijn nu eenmaal vaak onnaspeurbaar en veel van deze aanmerkingen valt waarschijnlijk op haar raadgevers terug. Holland is, voor een buitenlander, een ráár land; nergens in Europa vindt men reactie en zuiverder principes zó zonderling dooreengeklutst als hier. Zij zeggen het komt door de geografische positie...

Berta Kiurina, de zangeres, bespreken, wil zeggen haar bewonderen. Zij beschikt over een zeer uitnemende zangtechniek (C.v.W., in De Telegraaf, vond daarvoor de zondagse formulering: ‘Ik verklaar mij in extase voor de gezangskunst van mevrouw Kiurina!’)³³⁴ De wijze waarop zij de piramidale lastigheid uit Amor, een van Richard Strauss' laatste en zwakste liederen, overwon, was voluit meesterlijk. Ik kies slechts dit ene voorbeeld. Hier, in deze zeer moeilijke liederen, was ook haar expressie van de

329 Opera van Pfitzner uit 1897-1900.

330 Het lied Frieden (op. 5.1) is geschreven op tekst van James Grun, de librettist van Pfitzners opera.

331 De derde strofe van Verrat op. 2.7, op tekst van Alexander Kaufmann, luidt als volgt: ‘Sie tauchte die Hand ins Wogenblau / Den klopfenden Puls zu kühlen / Er wollte zur selben Zeit einmal / Noch der Wärme des Wassers fühlen.’

332 Sonst (Eichendorff) is op. 15.4 en Gretel (Carl Busse) op. 11.5.

333 Het slot van Gretel luidt: ‘Und der Hans ruft: hurrah! / Küßt die Gretel auf die beiden / Roten Lippen im Nu / Und die Gretel will's nicht leiden / Und sie kichert: ach du!’

334 Pijper had een hekel aan de stijl van Constant van Wessem. In een brief van 14 december 1924 aan Hendrik Marsman (archief Koninklijke Bibliotheek) schrijft hij: ‘Van Wessem, als muziekcriticus, werkt op de darmen mijns geestes als een Spaanse peper in een paardenanus.’

[p. 533]

muziek in overeenstemming met haar gelaatsuitdrukkingen, haar mimiek. In Mozart, bijvoorbeeld, kwam te veel opera en op concerten behoort een zangeres, óók een operazangeres, Debussy's uitspraak te gedenken dat faire de la musique nooit samengaat met faire du théâtre!³³⁵ Dit is geen gering detail! Wanneer mevrouw Kiurina haar mimiek niet inperkt, maakt zij zichzelf ongeschikt voor zangeres der klassieken (Haydn, Mozart, Schubert). Het is, waarschijnlijk, een geheel aparte cultuur.

Doch, bij de veelheid der zangeressen, hoe zeldzaam zijn stemmen en muzikale disposities als die van mevrouw Kiurina. Ik heb haar meer aanmerkingen moeten maken dan ik gehoopt had (haar programma was mij niet van tevoren bekend), maar ik kan deze kleine beschouwing sluiten met de wens haar spoedig weer te horen. Zij heeft Giuseppe Guarneri in haar stem; dezelfde noblesse, dezelfde sonoriteit.³³⁶

335 Zie voetnoot 204 bij de recensie van 19 maart 1921.

336 Van de drie grote Italiaanse families van vioolbouwers in de zestiende tot de achttiende eeuw (Amati, Stradivari, Guarneri) stonden met name de violen van Giuseppe Guarneri, bijgenaamd del Gesù, bekend om hun warme en krachtige toon. Pijper kende een dergelijk instrument, want op dat moment bespeelde Hendrik Rijnbergen er een. Het verhaal van Rijnbergen en zijn instrumenten is door Van Gilse geboekstaafd in een afzonderlijk hoofdstuk in de memoires, getiteld ‘Intermezzo: de kleine concertmeester’. Van Gilse (2003), 311-353.