Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli-concert - Karin Dayas Söndlin
24 november 1921 (UD)

U.S.O. o.l.v. Wouter Hutschenruyter
Wagner: Faust-ouverture
Wagner: Voorspel en slotscène uit Tristan und Isolde
Liszt: Tweede pianoconcert (soliste: Karin Dayas Söndlin)
Tsjaikovski: Eerste pianoconcert (soliste: Karin Dayas Söndlin)

Mevrouw Dayas Söndlin speelde twee der zwaarste courante pianoconcerten, die van Tsjaikovski (bes-mineur) en Liszt (A-majeur). Misschien zijn het wel de twee allerzwaarste, volhandigste, dikst geïnstrumenteerde. Niemand is overigens in staat na deze twee proeven van atletiek een muziekkritisch oordeel te vellen over het pianospel, het artiestschap, over de persoonlijkheid van mevrouw Söndlin. Wij verzamelden louter negatieve gegevens: dat zij het zeer roerige orkest van Liszt en Tsjaikovski niet aankon, overal. Dat zij een zeer benijdenswaardige sprongzekerheid heeft; dat alle traditioneel pianistische aandelen op pari stonden (trillers, toonladders, octaven, gebroken akkoorden). Maar een kritiek resulteert uit deze notities niet. Wij zouden

[p. 525]

haar eerst willen horen op een vleugel die haar beter ter wille was dan deze (alweer een onvoldoende Bechstein! De tweede in zeer korte tijd) - wij zouden muziek van haar willen horen waarbij niet slechts de vingertoppen geëlektriseerd behoeven te wezen, we zouden haar smaak moeten kennen, haar cultuur, haar grenzen.

(... En dan zegt men nog dat muziek kritiseren een gemakkelijke en lichtvaardige bezigheid is...)

Dat zij tenslotte deze twee concerten à grand spectacle had gekozen; geen edeler klassieken, geen boeiender modernen, geen solostukken bovendien die diepere reliëfs in haar psyche belicht zouden hebben, maar juist deze twee grote, romanesque chevaliers, geeft wél te denken. Ik zal echter de gedachte niet uitwerken - zou er niet wat bravoure bij geweest zijn?

(Als het evenwel menens was, als zij vermoed heeft met deze producties iets bijzonders te presteren, dan moet zij zich haastig, haastig vergewissen van de stand van ons Hollandse muziekleven!...)

Laat ons, verder gaande, vaststellen dat Wouter Hutschenruyter zeer uitnemend geaccompagneerd heeeft: licht, precies, correct. Telkens wanneer ik Hutschenruyter begeleiden hoor, herdenk ik instemmend de mening van mijn collega uit een onzer weekbladen die na Hutschenruyters afscheid van Utrecht ronduit constateerde: ‘Ik vind het dan jammer dat Hutschenruyter in de theorie gaat.’ Ik heb het accompagneren van Hutschenruyter meermalen aan den lijve ondervonden - vergeef, o lezer, deze persoonlijke afdwaling! Uw muziekcriticus is nu eenmaal niet uitsluitend persmuskiet - en ik herinner mij nog heden de sensatie der absoluut betrouwbare achtergronden die Hutschenruyter achter elke pianosolo tekende.³¹⁵ Men kan aan Het Dirigeren zeer summiere³¹⁶ eisen gaan stellen en ikzelf voel pijnlijk precies welke kloven daar gapen tussen sommige onzer opvattingen. Negeren wij, goedmoediglijk, niet het leeftijdsverschil, het onderscheid in temperament! Ik ben er bijvoorbeeld wel zeker van dat Wouter Hutschenruyter een afwijzende houding zal innemen ten opzichte van de muziek gelijk die zich in onze harten en oren, zoals die zich onder onze handen overal in Europa is gaan ontwikkelen. Doch dit zal heldere kunstenaars nimmer weerhouden exact te waarderen en concies te schatten. Hutschenruyter verstaat in het Handwerk, dat de muziek ook is, sommige bezigheden nauwkeurig, in de grond. Dat is, onder andere, het begeleiden. Hij heeft de vlotheid, de elasticiteit van de dirigent, de accuratesse, de ‘één’-vastheid van de gepredestineerde accompagnateur. Dit is, wanneer men tot dirigeren geroepen is, veel, bijna alles.

De orkestwerken van deze avond waren Wagners Faust-ouverture, wat vlak van kleur gespeeld, en de alfa en omega uit Wagners Tristan.³¹⁷ Toch wel zeer grootse muziek, gehoord los van een Wagner-cultus, los van het altijd onvoldoende theater. Thans, in 1921, is het duidelijk als een optelsommetje dat uit een Tristan-chromatiek nooit een

315 Pijper doelt hier op de twee uitvoeringen van zijn Orkeststuk met piano op 25 en 26 oktober 1916 in Utrecht en Rotterdam, waarbij hijzelf de pianosolo speelde en Wouter Hutschenruyter het U.S.O. dirigeerde.

316 Bij Pijper heeft het woord summier vaak een andere dan de gangbare betekenis; dan gebruikt hij het in de zin van hoogste (afgeleid van summum).

317 Het voorspel (alpha) en de slotscène (omega) van Tristan zijn door Wagner zelf gecombineerd voor concertgebruik.

[p. 526]

gaver kunstwerk groeien kon dan de Tristan zelf is. En men kan het bejammeren dat zovele talentvollen doelloos hebben meegetobd in een reeds gesloten cirkel. Doch, wat wilt ge? De epigonen zwijgen welhaast en het kunstwerk zelf bleef intact. Het is de loop der dingen in deze wereld, ‘wo alles kommt was Not tut, aber zu spät kommt’... gelijk het motto luidt van Mahlers Das irdische Leben.³¹⁸ Het is óók al niet vrolijk...

318 Het lied uit Des Knaben Wunderhorn dat eindigt met de regels: ‘Und als das Brot gebacken war, lag das Kind auf der Totenbahr.’ Waar Pijper het motto gevonden heeft, is onduidelijk.