Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 475]

Mannenkoor Orpheus
29 maart 1921 (UD)

Mannenkoor Orpheus o.l.v. Cornelis Galesloot
m.m.v. Martine Dhont (zang) en Helena van Lunteren-Hansen (piano)
Koorwerken van Roeske, Verhallen, Verhey (Gloria) en L.F. Brandts Buys (Zegepraal)
Liederen van Schubert, Fauré, Debussy, Humperdinck, Mahler e.a.

Roeske, Bart Verhallen, Verhey en Ludwig Felix Brandts Buys, vier namen die in de mannenkoorwereld klinken als eerste bassen. Overigens, laat men zichzelf niets wijsmaken: de meeste (ik zeg niet: alle) mannenkoorcomponisten hebben op de andere, vruchtbaarder muzikale akkers (symfonie, opera, kamermuziek) zo goed als niets gepresteerd. Zouden daar ook niet veel bijzonders uitrichten, mag men zonder enige malicieuze bedoeling zeggen. L.F. Brandts Buys, het sterkste talent der vier genoemden, was geen eigenlijk componist, geen Vinder. De meeste auteurs zijn knappe, degelijk onderlegde musici, dirigenten van zangverenigingen, die in hun dirigentschap aanleiding vinden om ereis iets voor ‘hun koor’ te gaan schrijven. Roeske schrijft een mannenkoor dat onophoudelijk goed klinkt, dat heel wel uitgebalanceerd lijkt. Verhallen ook, Verhey ook, Olman vaak eveneens. Maar wij zijn langzamerhand gewend geraakt om een muzikale compositie, dus ook een mannenkoor, te waarderen met gans andere maatstaven. Duimstokken waarop de millimeters der traditioneel goede klank niet eens meer voorkomen. En dat is eigenlijk onbillijk, zegt men. Ik zou willen opmerken dat sommige meesters (Bruckner, Schubert) een paar geniale treffers in dit genre hebben gemaakt, en het is nu maar de vraag of men, luisterende naar en schrijvende over Het Mannenkoor, deze treffers - die ik bij herhaling de leiders ter uitvoering aanbeveel - tot punt van uitgang moet nemen, dan wel het pakhuis vol mediocre, goed geschreven koortjes op Hollandse, Duitse of Latijnse tekst. In het eerste geval is daar veel ruimte tot ontevredenheid (niets stemt ongeduldiger dan het moeten luisteren naar de vlijtige oefeningen van mensen die niets te zeggen hebben: Roeske, Verhallen, et cetera, et cetera), in het tweede geval zullen wij de muziek (vele hoofdletters) waarnemen en schatten op een zelfgenoegzamer, huiselijker plan: een plan waar ruimte is voor de Vreugde over twee Akkoorden (één zondig en één zoet) die Elkaar Kregen; waar ruimte is voor de satisfactie over een hecht doortimmerde Vierstemmigheid (zonder kwinten of octaven). Ach ja, de vreugden zijn altijd duur geweest, en nooit duurder dan tegenwoordig. Maar toch zal ik niet van gezichtshoek wisselen met mijn tevreden enthousiasten: toch verkies ik deze onvoldaanheid boven de zeven zaligheden der reine Satz. Men moet niet ál te gelukkig willen zijn!

Nu zie ik mij nog gedwongen om, in dit verband, nader vast te stellen dat ik niets, hoegenaamd, heb tegen pure, drieklankige muziek. Mozarts persoonlijkheid, of die der oude Franse clavecinistes, moest zich uitspreken in een zo simpel, weinig gedifferentieerd gamma. Maar: quod licet Iovi non licet bovi - en wij, levende een paar

[p. 476]

eeuwen later, hebben niet het recht [op] een teruggrijpen op de oude meesters en hun componeertechnieken (harmonisch, contrapuntisch). De musici van deze tijd mogen niet parasiteren op de erfenis der klassieken, meen ik. Zij zijn verplicht om hun eigen wezen in hun muziek te zoeken: vinden zij slechts gemeenplaatsen, dan zijn zij ook zelf slechts locus communis. Vinden zij een onbelangrijke muziek, dan behoren zij die niet op te schrijven (tenminste: niet uit te laten voeren). Maar zij moeten, nimmer versagend, zoeken - al vrezen zij ook nooit te zullen vinden.

Zelfs als zij voor mannenkoor schrijven.

En hiermee zijn de werkstukken der in deze kleine beschouwing genoemde auteurs bij de wortel aangetast. Brandts Buys speurt in zijn koor ergens iets van wat vergeten scheen, doch niet gestorven was. Doch Verhey? Verhallen? Roeske? Niets. De dood in de pot. Het geeft, inderdaad, weinig reden tot nationale hoogmoed...

Van de uitvoering wil ik nog schrijven dat de eerste twee koren wat ruw gingen. Domineren der bassen, een glansloos piano, een geforceerd forte. Wat gejaagde crescendi, wat gesmoorde diminuendi. Alles in alles heb ik Orpheus wel eens gelukkiger gehoord (minder detonaties!).

Tussen Roeske en Verhallen zong mejuffrouw Dhont vier Schuberts; tussen Verhey en Brandts Buys een paar Noord- en Zuid-Nederlandse liedjes, die alweer even weinig voedsel gaven aan de nationale hoogmoed bovengenoemd. Na Verhallens gruwelijk voos-retorische 113de psalm: Faurés zeer profane Chant d'automne, naar Baudelaire; Nuit d'étoiles, oud werk van Claude Debussy; Humperdincks Wiegenlied (ja!) en Scheiden und Meiden van Mahler. Ik weet niet wat erger is: Mahler zingen ná Humperdinck (die naam al!) of Humperdincks ondingetje plaatsen tussen Debussy en Mahler. En dan nog: alles met bijna evenveel liefde, met hetzelfde zingende hart reproduceren. Neen. Ik vind zoiets heel erg. Duizendmaal erger dan een avond waarop geen enkele toon zit; duizendmaal erger dan er tien keer uitraken gedurende één liedje. Maar ik vrees met vrij grote vreze dat mejuffrouw Dhont die inzichten ganselijk niet zal delen en zij zal mij tegenwerpen dat het toch zo'n aardig liedje is (anders zou ze het niet zingen), dat Scheiden und Meiden misschien geen zeer typische Mahler en dat Nuit d'étoiles stellig geen zeer ontwikkelde Debussy is. Plus nog andere, evenmin steekhoudende argumenten.

De zaak is evenwel: men heeft, als herscheppend kunstenaar, respect voor de meesters of men heeft dat niet. Men bemint Debussy en Mahler, of men doet dat niet. Humperdincks Wiegenlied is een platitude, een fondantmuziekje, goed voor een modeshow, een trivialiteit waarop slechts de minst gevoelige, onbeschaafdste geesten instemmend kunnen reageren. Muzikale peinture-Bogaerts.²²⁸ Een artiest brengt zoiets niet in de buurt van meesterwerken.

Dat het slot dezer rede een loftuiting zij! Mevrouw Van Lunteren heeft de accompagnementen (die altijd goed zijn) ditmaal gemaakt tot iets heel bijzonders. Die böse Farbe, Die Post waren voortreffelijk.²²⁹ En hoe verdroomd en mooi, naïef-Duits ook Schuberts Romanze!

228 Johannes Jacobus Maria (Jan) Bogaerts (1878-1962) schilderde o.a. landschappen en stillevens.

229 Twee liederen van Schubert, respectievelijk uit Die schöne Müllerin en Die Winterreise.