Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

[p. 444]

U.S.O.-concert - Berthe Seroen
17 februari 1921 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
U.S.O. o.l.v. Jan van Gilse
Berlioz: Ouverture Le roi Lear
Debussy: twee Nocturnes (Nuages en Fêtes)
Ravel: Shéhérazade (soliste: Berthe Seroen)
Chausson: Le temps des lilas (soliste: Berthe Seroen)
Von Brucken Fock: Le chasseur noir en Les cigales (soliste: Berthe Seroen)
Bizet: Eerste Arlésienne-suite

Maurice Ravel geldt ten onzent vrij algemeen als de voortzetter van Claude Debussy's levenswerk. Ik ken zelfs Hollandse toonkunstenaars die Ravel voor een groter musicus, een groter componist houden dan Debussy was, in hun waardeschatting. Nu is het schatten van deze muzikale waarden door musici onderling altijd een hachelijk bedrijf. Het is uitsluitend een kwestie van smaak of ge Schumann prefereert boven Schubert, Mendelssohn boven Saint-Saëns. Zo ook inzake Debussy-Ravel. Maar één ding is wel zeker: Debussy zal de grotere mens geweest zijn. En ook: vóór 1900 had Debussy alle renaissancen reeds achter zich en Ravels Pavane pour une infante défunte, die dateert van 1899, is, vergeleken met Debussy's oudere Nocturnes, een reactionair stuk muziek. Zelfs Ravels Strijkkwartet (5 maart 1904 voor de eerste maal uitgevoerd) is veel classicistischer dan het oudere kwartet van Debussy - bij Ravel nog een variëren van sonatevormen, een moduleren naar voorgeschreven formules.

Ik heb een helder vermoeden van de waarschijnlijkheid dat de historie der muziek mettertijd aan Ravel een (ere)plaats in het gevolg van Debussy zal toebedelen. En dat men twee kwaliteiten van Ravel vooral zal signaleren; ten eerste: zijn pianostijl, zoals hij die zonder vooroefeningen in Jeux d'eau fixeerde; ten tweede: de scherpe, droge ironie - niet altijd onmalicieus - der Histoires naturelles. Ravel heeft zonder twijfel enige meesterwerken geschreven: Jeux d'eau, het lied Sur l'herbe, de Habanera uit de Rapsodie espagnole. Al Ravels werk klinkt voortreffelijk, hij heeft een schitterend orkestraal palet, doch - nietwaar? - vergeleken met het vlak ervoor gespeelde Nuages, wagnert Shéhérazade! Ik houd deze trois poèmes pour chant et orchestre stellig niet voor een chef d'oeuvre. Het blijft te heterogeen van stemming en de afhankelijkheid van Debussy is nogal manifest. ‘Chaque note s'envole de la flûte vers ma joue comme un mystérieux baiser’¹⁶¹ en Debussy's Chansons de Bilitis...

Zulke muziek, waarin zo een minimum van muziek in algemenere zin besloten ligt, waarin alles evocatie is en allersubtielst gedeclameerde literatuur, zulk een muziek verdraagt een niet gans en al volmaakte uitvoering eenvoudig niet. Mevrouw Seroen stelde zich met haar gehele persoonlijkheid voor het werk in, zij had haar

161 Slotregel van het tweede lied van Shéhérazade.

[p. 445]

geraffineerdste intonaties, zij verrukte door de ongelooflijke perfectie van haar deel. Doch in het orkest geschiedden te veel ternauwernoodheden waarover ik thans verder niet wil uitweiden - hoe het zij: onze eindstemming werd niet het enthousiasme, het werd zelfs geen voldaanheid. Ravels muziek is, meer dan die der andere nieuwe Fransen, meer dan die van Debussy, of Florent Schmitt, Milhaud, Roussel of Ropartz, een muziek voor de oren. Meer een muziek voor de oren dan voor het hart of voor het verstand. En dus moet ze absoluut volmaakt gespeeld worden. Een symfonie van Bruckner, muziek voor het hart alleen, verdraagt wel een paar vlekjes; een fuga van Reger, muziek voor de hersenen in de eerste plaats, kunt ge wel een paar metronoomgraden te snel of te langzaam spelen desnoods (liefst wat sneller...), Ravel niet. Johann Strauss ook niet. ‘Das wichtigste in dieser Musik steht in den Noten’, zou men mogen schrijven, een bekend citaat van Mahler variërend...¹⁶²

Mevrouw Seroen zong nog Chaussons Le temps des lilas en twee als altijd wat fragmentarische liederen van Brucken Fock. De orkestwerken van de avond waren Berlioz' King Lear-ouverture, Bizets eerste Arlésienne-suite en Nuages en Fêtes van Debussy. Nieuws over die reproducties te schrijven is helaas onmogelijk en ouds erover te noteren lijkt mij thans overbodig - het wordt zo monotoon.

162 Zie voetnoot 138 bij de recensie van 12 januari 1920.