Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Tivoli - Dirk Schäfer
25 november 1920 (UD)

Beethoven: Pianosonate in As, op. 26
Beethoven: Pianosonate in cis, op. 27.2 (Mondschein)
Chopin: Etude in Ges en Écossaises

Ik kreeg vandaag een boekje in handen: Der klingende Garten van Adolf Weissmann. Wat het, als geheel, waard is, mag ik niet beoordelen alvorens het herlezen te hebben. Doch een opmerking over Chopin prikkelt mij: ‘Es ist Mozartisches in ihm [...] auch er tollt in Heiterkeit und entartet in Derbheit, die Rache des Genies für den Einbruch der Alltäglichkeit in sein Traumland ist. Aber in alledem ist geringere Spannweite. Das Genie Mozart ist schrankenlos in der Aussprache seines Innern [...]; das Genie Chopin hat das Sordino des feinen, sich verhüllenden Polen und hasst den lauten Ausbruch. Beide schwindsüchtig.’⁸⁶

Aldus reageert een Duits muziekscribent in den jare 1920 nog op Chopin. Het is het oude liedje van de lyrische muziekbespreking: de schrijver denkt zich een geval, ensceneert een situatie en er is altijd wel een of een paar standaardgenies wier wezenseigenaardigheden ten dele op de vooropstelling passen... ‘homines sunt’.

Ik wilde dat Adolf Weissmann c.s. in den vervolge over een katoenplantage, over het evenredig kiesrecht of over het nut der Rasierklingenhohlschleifapparate gingen schrijven.

Waarom zouden wij het werk van Chopin, dat daar ligt als een ontroerend document humain uit het midden der vorige eeuw, beduimelen met troebele aperçus? Met ‘Impressionen über das Erotische in der Musik’?⁸⁷

Dirk Schäfer doet anders en beter. Hij maakt geen vergelijkende studiën, hij zoekt niet naar analogieën of verschillen. Maar hij heeft het accent voor elk der preludes, voor een romance, een wals, een etude. Het is altijd Chopin, en het is altijd Schäfer.

86 De Berlijnse muziekcriticus Adolf Weissmann (1873-1929) was een van de medeoprichters van de ISCM. In die hoedanigheid leerde Pijper hem in 1922 kennen. Weissmann bleef tot zijn dood in 1929 Pijpers belangrijkste Berlijnse vriend. Het complete citaat luidt: ‘So reiht sich Chopin an Mozart und Schubert und ist doch ein anderer. Es ist Mozartisches in ihm. Hört ihn jenseits der Kunst in Rede und Briefen: auch er tollt in Heiterkeit und entartet in Derbheit, die Rache des Genies für den Einbruch der Alltäglichkeit in sein Traumland ist. Aber in alledem ist geringere Spannweite. Das Genie Mozart ist schrankenlos in der Aussprache seines Innern gegen alles Gebot der Klugheit; das Genie Chopin hat das Sordino des feinen, sich verhüllenden Polen und hasst den lauten Ausbruch. Beide schwindsüchtig.’ Weissmann (1920), 25.

87 De ondertitel van Weissmanns boek.

[p. 408]

Het is mij niet mogelijk om, zonder Schäfers reproductie van de beide sonates van Beethoven (de zogenaamde Mondscheinsonate en opus 26, met de treurmars) gehoord te hebben, zelfs vage impressies over zijn concert te noteren. Chopin vereist een bepaalde geconcentreerdheid des geestes die ge niet gemakkelijk op een winteravond in de winderige straten van Utrecht op kunt doen, op weg van Gebouw naar Tivoli. En Schäfer is zonder twijfel een stemmingsopwekker als weinigen, doch er bleef tot en met de Etude in Ges (wat een meesterlijke reproductie!) een greppeltje tussen mijn gewillige geest en zijn geconcentreerde herscheppingen. Toen, met de Écossaises, de genieting dieper beloofde te worden, was het net afgelopen. Het is een verlies dat slechts ik geleden heb.

Want ook zonder dat ik het voor de zoveelste maal doe afdrukken, is gans de stad overtuigd van Schäfers singuliere eigenschappen.