Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Opera - Faust van Gounod²⁰
16 oktober 1920 (UD)

Schouwburg
De Nationale Opera o.l.v. Henri Zeldenrust
Gounod: Faust

Ik vind op het programma vele namen: Van Schaik, Lili Green, Zeldenrust, Siebel (of Schjiebel, zoals Van Rhenouwen het uitspreekt) - ik lees de namen Fuldauer, Van Korlaar jr. en André Helsloot.²¹ De naam van Charles Gounod vind ik echter niet en al is nu de Faust waarschijnlijk geen meesterwerk dat van belang is voor de beschaving, enzovoort, der mensheid - deze opera is ten minste een representatief stuk, representatief voor gans een stijlperiode en als zodanig geschreven met meer inkt van Charles Gounod dan van de firma Barbier-Carré, librettisten en gros.

De Faust van de campagne 1920 draagt een nieuw pakje. De kleren, heet het in het spreekwoord, maken de man, doch de regiewijzigingen zoals men dit aan de opera opvat, maken een stuk niet. Men kon gisteravond hoogstens een streven signaleren, en het resultaat, de montering der opera, verschilde niet noemenswaardig met de resultaten van de oudere campagnes. Het scheen mij toe dat men gepoogd had het ballet wat meer psychologische betekenis te geven; dat men getracht had Mefistofeles wat minder fin de siècle diaboliek te maken. Het scheen dat men Margaretha's tuintje niet meer uit een willekeurig Duits plaatsje, doch zeer positief uit de Nürnberger speelgoeddoos heeft willen importeren. Het scheen...

Ja, wat niet al? Maar men had de onkosten kunnen sparen. Dit tuindecor was precies even belachelijk als de Biedermeierij van verleden jaar. De destilleerkolven in

20 Annalen 2530.

21 André Helsloot, die in de Annalen niet voorkomt, staat op veel van de operaprogramma's uit die tijd vermeld als chef-garderobier en was verantwoordelijk voor de kostuumontwerpen.

[p. 375]

I, waarin Faust zijn toekomstige avonturen voorziet, waren precies even goedkoop als de doorschijnende achterwand van Fausts studeerkamer, waarlangs de blauw-enblonde Gretchen placht te spanceren.²² De changeantzijde van Mefisto's toilet had alleen de kwaliteit van vermoedelijke nieuwheid vóór op het rode jasje van eertijds. De Nationale Opera had de onkosten kunnen sparen; het publiek immers tijgt Faust-waarts, gelijk het op 31 augustus naar het vuurwerk en op Palmzondag naar De Bilt trekt.²³

Ik gun Gounod ook deze postume roem gaarne. Er staan briljante bladzijden in de Faust-partituur en de schouwburgbezoekers, die om diverse redenen nu eenmaal verzot zijn op de belangrijke dosis theatereffect, krijgen onbewust in elke voorstelling ten minste drie minuten muziek te horen die volop schoon is. Ja, het zou mij om de bladzijden uit het eerste bedrijf (Valse), om twee, drie onderdelen uit het Divertissement kunnen spijten, wanneer ik het werk eenmaal in de vergetelheid wist.

De uitvoering van gisteravond geeft geen aanleiding tot gedetailleerde kritiek. Van Schaik, in de titelrol, was wat mat; Dirks, als Mefistofeles, kon de moeite nemen om eens ergens af te kijken hoe men een mandoline vasthoudt. De rechterhand wordt door de meeste mandolinisten gebruikt om te spelen en niet om het instrument van onderen, als een zuigeling, vast te houden. Wanneer men een rekwisiet op het toneel brengt, moet men zijn acteurs ook leren hoe ermee om te gaan.

De Margaretha van Magda Litef was beschaafder dan vele van haar voorgangsters, doch wat te gereserveerd. Doch mejuffrouw Litef is waarschijnlijk niet van zins om haar stem in één seizoen te bederven en daarmee heeft zij gelijk.

Het ballet wordt telkenjare ongedifferentieerder en onexpressiever. Het essentiële verschil tussen deze levende plastiek en het oude pirouetterende ballet ontgaat mij. Want alles wat de profetessen der moderne kunstdans beloofd en gefantaseerd hebben, met en zonder kennis van de antieken, met en zonder inzicht in de expressieve waarde der (vrouwelijke) Beweging, wordt tenslotte verwerkelijkt door een paar series onbeduidende arm- en beenbewegingen (met of zonder contact met de muziek - meestal zonder), door een groepeer‘kunst’ die geïnspireerd schijnt op het behangselpapierpatroon.²⁴

In een grand opéra is, hoe men het ook beschouwen en ‘moderniseren’ wil, slechts het conventionele ballet op haar plaats. En wat de ‘moderne’ danskunst betreft: het ware te wensen dat alle danseressen Van Looys Tango kenden.²⁵ Men zou minder dilettantisme zien, denk ik, en in ieder geval minder halfheid van gevoel.²⁶

22 Voor ‘spanceren’ zie voetnoot 315 bij de recensie van 17 mei 1920.

23 In het UD van 14 april 1919 verbaast een anonieme verslaggever zich over deze traditie. Utrechtenaren ‘zullen op iedere andere zondag wandelen naar Den Hommel, Blauwkapel om of de Kromme Rijn langs - maar op Palmzondag gaat de middagwandeling naar De Bilt. Waarom? Och - waarom! Vermoedelijk alleen om de algemene gezelligheid. Want een andere reden is er niet.’ Volgt een beschrijving van de eerste Palmzondag-wandeling ‘na vier saaie oorlogsjaren’.

24 Pijpers vader was behanger van beroep.

25 Jac. van Looy, ‘Een tango’. Proza, 1889.

26 Lili Green (1885-1977), verantwoordelijk voor de choreografie, geldt als een van de eerste moderne Nederlandse danseressen.