Het papieren gevaar. Verzamelde geschriften (1917-1947) (3 delen)

Liederenmatinee - Susan Metcalfe⁸
4 oktober 1920 (UD)

Gebouw voor Kunsten en Wetenschappen
Susan Casals-Metcalfe (zang) en Louis Schnitzler (piano)
Werken van Gluck, Moór, Beethoven, Debussy e.a.

Men verhaalt dat Johannes Brahms, toen hij een tournee met de violist Joseph Joachim maakte, in Göttingen het kunststukje uithaalde om Beethovens Kreutzersonate, die in a geschreven is, in ais te spelen. De piano was te laag gestemd, plusminus een halve toon, en Joachim, die beter dan welke violist ook wist hoezeer de toonkwaliteit der viool lijdt onder een te lage stemming, bedankte er eenvoudig voor om zijn diapason te gaan verlagen. Wanneer er meer tijd geweest was, had men de vleugel eenvoudig op kunnen stemmen; het nageslacht had dan weliswaar de bovenvermelde anekdote over Brahms' muzikantschap moeten derven, doch de oplossing was, dunkt mij, wél zo eenvoudig geweest.

De Bechstein van de firma Wagenaar gistermiddag was voortreffelijk gestemd, naar een verrukkelijk scherpe a. Doch het concert zou gelukkiger geslaagd zijn, de herinnering aan mevrouw Casals' zang zou ongemengder blijven, wanneer Schnitzler een belangrijk te laag gestemde vleugel te bespelen had gekregen. Mevrouw Casals' diapason is te laag en zij schijnt niet in staat te zijn om die onverwachts te wijzigen. Wat mij met een ongekende verwondering vervuld heeft. Ik meende: wanneer iemand zijn intonaties ooit kan beheersen, dan zou dat een vocalist moeten zijn. Geef een violist plotseling een groter of kleiner instrument te bespelen dan hij gewend is, en het ligt voor de hand dat de moeilijkste grepen niet zuiver zullen zijn, te klein of te

8 Susan Metcalfe (1878-1959) was destijds gehuwd met Pablo Casals. In deze recensie gebruikt Pijper de namen Casals en Metcalfe door elkaar heen.

[p. 367]

groot genomen gaan worden. Maar een zangeres - en nog wel iemand van Susan Metcalfes reputatie - en van haar artisticiteit - het is ongelooflijk. Enfin, zij heeft haar normaal-a slechts te kiezen en we kunnen Schnitzler dus geen ander advies geven dan: begeleid haar op een te laag gestemde vleugel. Al te rein behoeft deze vleugel óók al niet gestemd te zijn, want met vele intonaties neemt mevrouw Casals het ook niet zeer nauw.

En toch hebben wij een groot kunstenares gehoord, zondagmiddag. Haar belcanto is van een ongerepte schoonheid, veel op zichzelf gehoorde tonen van het middenregister klinken mals en verrukkelijk.

Doch de herinnering aan deze liederenmatinee is rommelig en stijlloos, als haar programma. Het is ongevoelig om een oud-Frans liedje van een onbekend auteur, gracieus en glimlachend als de eeuw waarin het ontstond, te vermoorden door daar Beethovens Neue Liebe, neues Leben - tautologie waaraan de wijze Goethe allerminst schuld had⁹ - achteraan te zingen. Het is vrij algemeen bekend dat Beethoven een minder dan middelmatig vocaal-componist was, en het gezongen lied bewijst dit eens te meer.

Het is ook, op zijn minst, tamelijk overbodig om liederen van de volmaakt onbeduidende Emanuel Moór¹⁰ te importeren en het is onvergeeflijk om, vlak daarna, Debussy's Fantoches als slotnummer te kiezen. Zij zong bovendien dit lied veel te binnensmonds, te romantisch, te gehaast, te weinig nerveus vooral, om daarmee meer te kunnen oogsten dan een gemakkelijk en goedkoop succes voor haar zangkunst, wat erg weinig is.

De belofte die haar reproductie van de eerste aria (uit Glucks Iphigénie) gaf, heeft mevrouw Casals met haar hele programma niet kunnen vervullen. Maar ook slechts een nog universeler talent dan zij zou met een zo bont programma zonder illusieverstorende depressies kunnen werken. Ik vermoed echter dat een universeel talent ook de zelfbeperking zal kennen. Groot leek Susan Metcalfe mij slechts in sommige oud-Italiaanse aria's.

9 Dit is het tweede lied uit Sechs Lieder, op. 75.

10 Het was zonder twijfel op instigatie van haar toenmalige echtgenoot Pablo Casals dat Susan Metcalfe werk van Emanuel Moór (1863-1931) op haar programma had geplaatst. Die vereerde de volgens hem geniale, maar onmogelijke Moór. Zie Casals & Kahn (1970). In Nederland zette rond 1906 Willem Mengelberg zich in voor de muziek van Moór. Zwart (1999), 156.